ପତ୍ରବାହକ ବିନୀତ ହୋଇ ହାତ ଯୋଡି କହିଲା “ମହାରାଣୀ ଆପଣଙ୍କୁ ପାଟଳୀପୁତ୍ର ଯାତ୍ରା ନ କରିବା ପାଇଁ ଚେତାବନୀ ଦେଇଛନ୍ତି ।”
“ଚୁପ୍ କର ।” ଏହା କହି ସେ ପତ୍ରବାହକକୁ ଏକ ଧକ୍କା ପକାଇ ସୁଶେମ କହିଲେ, “ମୋର କଥା ଚୁପ୍ଚାପ୍ ପାଳନ କର । ପିତାଶ୍ରୀ ତ ପ୍ରଥମରୁ ନିର୍ଣ୍ଣୟ କରିଥିଲେ ଯେ ମୁଁ ହିଁ ଏ ଦେଶର ଭାବୀ ମହାରାଜ । ଦାହ ସଂସ୍କାର ସମୟରେ ମୋର ଅନୁପସ୍ଥିତିରୁ ସୁଯୋଗ ନେଇ ଆଉ କେହି ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କର ସେ ନିଷ୍ପତିକୁ ବଦଳାଇ ପାରିବେ ନାହିଁ । ଏପରି ମନମୁଖୀ ନିଷ୍ପତି ଶୁଣାଇବାର ଧୃଷ୍ଟତା କିଏ କରିପାରେ? ନିଶ୍ଚୟ ଏହା ସେହି ଧୂର୍ତ୍ତ, ଶୃଗାଳ ଭଲ୍ଲାଟକର ଷଡଯନ୍ତ୍ର ଅଟେ ।” ଏପରି କହି ସୁଶେମ ତାଙ୍କ ପାଦକୁ ଭୂଇଁରେ କଚାଡି କଚାଡି ଆହତ ସର୍ପ ପରି ଉତ୍ତେଜିତ ହୋଇ ଉଠୁଥିଲେ ।
ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ, ସେନାଧ୍ୟକ୍ଷଙ୍କୁ ଯୁବରାଜ ସୁଶେମଙ୍କର ଏକ ବିଶାଳ ସୈନ୍ୟବାହିନୀ ସହ ପାଟଳୀପୁତ୍ର ଆଗମନ ସମାଚାର ଅତ୍ୟନ୍ତ ବିଚଳିତ କଲା । କେଉଁ ପ୍ରକାର ପଦକ୍ଷେପ ନେବା ସମୁଚିତ ହେବ, ତାହା ସ୍ଥିର କରିବା ପାଇଁ ଅଶୋକ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଗୋପନ କକ୍ଷକୁ ଡକାଇଲେ । ଅଶୋକ ସେମାନଙ୍କୁ କହିଲେ, “ଆପଣ ସମସ୍ତେ ତ ଜାଣି ସାରିଥିବେ ଯେ ସୁଶେମ ସେନା ବାହିନୀ ସହ ପାଟଳିପୁତ୍ର ଅଭିମୁଖେ ଯାତ୍ରା କରିଛନ୍ତି । ଏବେ ଆମ ପକ୍ଷରେ କ’ଣ କରିବା ସମୁଚିତ ତାହା ଆପଣମାନେ ସ୍ଥିର କରନ୍ତୁ ।”
କାହାରି ଠାରୁ କିଛି ହେଲେବି ପ୍ରତ୍ୟୁତ୍ତର ମିଳିଲା ନାହିଁ । ସମସ୍ତେ ନିରୁତ୍ତର ରହିଲେ । ଅଶୋକ ନିରବତାର ବାତାବରଣ ଭଗ୍ନ କରି ପୁନଶ୍ଚ କହିଲେ, “ବନ୍ଧୁଗଣ, ମୌନ ରହିବାର ସମୟ ଏ ନୁହେଁ । ଆପଣମାନେ ମଗଧର ଶୁଭାକାଂକ୍ଷୀ ଅଟନ୍ତି । ମୁଁ ଆପଣଙ୍କର ପରାମର୍ଶ ଲୋଡୁଛି ।”
“ପ୍ରଭୁ, ଆପଣ ମୁକୁଟାଭିଷେକ ପାଇଁ ଅସମ୍ମତ ହେଲେ । ତେବେ ମଧ୍ୟ ଆପଣ ଆମର ମହାରାଜ । ଶତ୍ରୁ ଆକ୍ରମଣ ସମୟରେ ରାଜାଙ୍କର ଯାହା କର୍ତ୍ତବ୍ୟ, ତାହା ଆପଣ ପାଳନ କରନ୍ତୁ । ମହାରାଜ ଭାବରେ ଏପରି ନିର୍ଣ୍ଣୟ ନେବାର ସମସ୍ତ ଅଧିକାର ଆପଣଙ୍କର ରହିଛି ।” ଏପରି କହି ଭଲ୍ଲାଟକ ଅନ୍ୟ ପାରିଷଦ ବର୍ଗଙ୍କୁ ଚାହିଁଲେ । ସମସ୍ତେ ସମସ୍ୱରରେ କହିଲେ, “ଯୁଦ୍ଧ ହିଁ ଏକମାତ୍ର ମାର୍ଗ ।”
ଅଶୋକ କହିଲେ “ଆପଣଙ୍କ ଏହି ପରାମର୍ଶ ପାଇଁ ଅଶେଷ ଧନ୍ୟବାଦ । କିନ୍ତୁ ମୁଁ ସୁଶେମଙ୍କୁ ଆଉ ଏକ ସୁଯୋଗ ଦେବା ପାଇଁ ଚାହୁଁଛି ।”
ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ପ୍ରଶ୍ନ କଲେ “କିପରି ସୁଯୋଗ?”
ଅଶୋକ କହିଲେ “ସୁଶେମ ବିନା ଆକ୍ରମଣରେ ଏଠାରୁ ଫେରିଗଲେ, ସେ ପୂର୍ବବତ୍ ତକ୍ଷଶିଳାର ରାଜ ପ୍ରତିନିଧି ରୂପେ କାମ କରିବେ ।”
“ଆପଣଙ୍କ ଅଧୀନରେ ରାଜପ୍ରତିନିଧି ରୂପେ କାମ କରିବା ତାଙ୍କ ପକ୍ଷରେ ଆଦୌ ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ । ସେ ଏଠାରୁ ଫେରିଯିବା ମାତ୍ରେ ନିଶ୍ଚୟ ନିଜକୁ ସ୍ୱାଧୀନ ଘୋଷଣା କରିବେ ଓ ନିଶ୍ଚୟ କିଛି ଷଡଯନ୍ତ୍ର ଭିଆଇବେ । ଏହା ଫଳରେ ସାରା ଦେଶରେ ଅଶାନ୍ତି ବ୍ୟାପିବ ଓ ରାଜ୍ୟର ଅଖଣ୍ଡତା ପ୍ରତି ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି ହେବ ।” ଜଣେ ମନ୍ତ୍ରୀ ଏପରି କହିଲେ ।
ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ କିଛି ସମୟ ଚିନ୍ତା କରିବା ପରେ କହିଲେ, “ମନ୍ତ୍ରୀଙ୍କର ଏହି ମତ ଆଦୌ ଅତିଶୟୋକ୍ତି ନୁହେଁ । ତାଙ୍କର ଆଶଙ୍କା ଶତ ପ୍ରତିଶତ ସତ୍ୟ ଅଟେ । ମହାରାଜା ଅଶୋକଙ୍କର ଉଦାରତାର କୌଣସି ପଟାନ୍ତର ନାହିଁ । ତେଣୁ ସୁଶେମଙ୍କୁ ଆଉ ଗୋଟିଏ ଥର ସୁଯୋଗ ଦିଆ ଯାଉ । ସେ ତକ୍ଷଶିଳା ପ୍ରତ୍ୟାବର୍ତ୍ତନ କରି ଯଥାବତ୍ ରାଜ ପ୍ରତିନିଧିର ଦାୟିତ୍ୱ ତୁଲାଇବେ । ମାତ୍ର ସେ ଯଦି ନିଜକୁ ସ୍ୱାଧୀନ ଘୋଷଣା କରି କିଛି ଅନିଷ୍ଟ କରି ବସନ୍ତି, ତେବେ ଆବଶ୍ୟକୀୟ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ଗ୍ରହଣ କରାହେବ ।”
ଅଶୋକ ପ୍ରଶ୍ନ କଲେ “ଆମେ ଆମର ଏହି ସିଦ୍ଧାନ୍ତ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ସୁଶେମଙ୍କୁ କିପରି ଜଣାଇ ପାରିବା?”
ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଭଲ୍ଲାଟକ ପ୍ରସ୍ତାବ ଦେଲେ “ମୁଁ ଏହି ଦାୟିତ୍ୱ ଗ୍ରହଣ କରୁଛି । ନଗରର ସୀମାରେଖା ନିକଟରେ ହାତରେ ପୁଷ୍ପହାର ଧରି ମୁଁ ତାଙ୍କୁ ସ୍ୱାଗତ କରିବି । ସେଠାରେ ଦ୍ୱାର ଓ ତୋରଣର ବନ୍ଦୋବସ୍ତ ହେବ । ଜଣେ, ଦୁଇଜଣ ପ୍ରମୁଖ ରାଜ୍ୟାଧିକାରୀ ମୋ ସହିତ ରହିବେ । ଅସ୍ତ୍ରଧାରୀ ସୈନିକଙ୍କର ସେଠାରେ ରହିବା ଠିକ୍ ନୁହେଁ । ଏହା ଦେଖି ସୁଶେମ ଠିକ୍ ବୁଝି ପାରିବେ ଯେ, ଯୁଦ୍ଧ ନୁହେଁ ବରଂ ଶାନ୍ତି ଆମର ଅଭିପ୍ରାୟ ଅଟେ । ତାଙ୍କ ନିକଟକୁ ଯାଇ ପୁଷ୍ପହାର ପିନ୍ଧାଇବା ପରେ ମୁଁ ଆପଣଙ୍କ ପ୍ରସ୍ତାବ ତାଙ୍କୁ ଜଣାଇବି ।”
ଅଶୋକ କହିଲେ “ଆପଣଙ୍କ ଧୈର୍ଯ୍ୟକୁ ମୁଁ ପ୍ରଶଂସା ନ କରି ଆଉ ରହି ପାରୁ ନାହିଁ । ତେବେ ମୋ ମନରେ ଭୟ ଜାତ ହେଉଛି ଯେ ଏହା ଆପଣଙ୍କ ଜୀବନ ପ୍ରତି ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି କରିପାରେ ।”
ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ କହିଲେ “ମୁଁ ଯେଉଁ ପଦକ୍ଷେପ ନେବାକୁ ଯାଉଛି ତାହା ବିପଦପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ । ତେବେ ମୋତେ ମାରିଦେଲେ ଯୁବରାଜଙ୍କର କ’ଣ ବା ଏମିତି ଲାଭ ହେବ? ବରଂ ଏହା ତାଙ୍କ ଜୀବନ ପାଇଁ ଅଧିକ ବିପଦ ସୃଷ୍ଟି କରିବ । ମଗଧ ସାମ୍ରାଜ୍ୟର ରକ୍ଷା ତଥା ଶାନ୍ତି ସ୍ଥାପନା ନିମନ୍ତେ ମୁଁ ମୋର ପ୍ରାଣବଳୀ ମଧ୍ୟ ଦେବା ପାଇଁ ସଦା ପ୍ରସ୍ତୁତ ।”
