ବିରବଲ ଗଧଟାକୁ ନେଇ ଯେତେବେଳେ ଘରେ ପହଁଚାଇ ଦେଲେ, ଗଧକୁ ଦେଖି ସ୍ତ୍ରୀ ହସି ହସି ହୋଇ ବେଦମ୍ ହୋଇଗଲେ । ବିରବଲଙ୍କର ମନରେ ଖୁବ ଦୁଃଖ । ମୁହଁଟା ତ ମାଟିଆଳୁ ସଦୃଶ ମଳିନ ପଡିଯାଇଛି । ପତ୍ନୀଙ୍କର ହସ ଦେଖି ପଚାରିଲେ, କିହୋ ! ତମର ମନ ତ ଆଜି ଖୁବ୍ ଖୁସି ଥିବା ପରି ଜଣାପଡୁଛି ।
ପତ୍ନୀ କହିଲେ, ପଣ୍ଡିତଙ୍କର ପତ୍ନୀଟି । ସମ୍ରାଟଙ୍କର ରାଜଦରବାରରେ ତୁମର ପରା ସବୁଥିରେ ଜୟ । ଏଥର ତମେ ଗଧଟିକୁ ଜିତି କରି କାହାଠାରୁ ପୁଣି ଆଣିଲ । ପଣ୍ଡିତଙ୍କ ଘରେ ପୁଣି ଗଧ? ଆହେ ଏ ଗଧଟାକୁ କ’ଣ ପାଠ ପଢାଇବା ଲାଗି ଆପଣେ ଆଣିଛନ୍ତି ନା ବେପାର ବଣିଜ ନିମନ୍ତେ । ଏ ଗଧକୁ ଖଟାଇବା ଲାଗି ଜାହାଁପନା ଦେଇଛନ୍ତି ।
ବିରବଲ ଭାବିବାକୁ ଲାଗିଲେ, କିହୋ ଏ କିପରି ଏକଥା ଜାଣି ପାରିଲେ ।
ବୀରବଲ ତହୁଁ ପତ୍ନୀଙ୍କୁ ପଚାରିଲେ – ତୁମେ କିପରି ଏ କଥା ଜାଣିଲ ।
ପତ୍ନୀ କହିଲେ – ଗଧକୁ ତ ପାଠ ପଢାଇବାକୁ ହେଲେ ଜଣେ ଭଲ ପଣ୍ଡିତଙ୍କର ଆବଶ୍ୟକତା ଥାଏ । ମୁଁ ଏ ଗଧକୁ ଦେଖି ସେୟା ଭାବିବି ନା ନାହିଁ । ଯେତେବେଳେ ମୁଁ ପଣ୍ଡିତଙ୍କ ପତ୍ନୀଟି ।
ଏହାପରେ ବିରବଲ ଜାଣି ପାରିଲେ ପତ୍ନୀ ଯାହା ସବୁ କହୁଛନ୍ତି ତାହା ସବୁ ତାଙ୍କ ମନର କଥା । ବିରବଲ ସେ ଦିଗରେ ଆଉ ମନ ନ ଦେଇ ଗଧଟିକୁ ଘରେ ନେଇ ବାନ୍ଧି ଦେଇ ଆଗ ତା’ର ଖାଇବା ପିଇବା କଥା ବୁଝି ନେଲେ । ଗୋଟିଏ ଦିନରେ ଗଧଟା ଯାହା ଖାଇଲା ତାହା ଦେଖି ବିରବଲ ଚିନ୍ତାରେ ପଡିଗଲେ । ଶଳା ଗଧ ପାଠ ତ ଯାହା ପଢିବୁ ପଢିବୁ, ହେଲେ ଶଳା ମୋ ଜୀବନକୁ ଖାଇବୁ ।
ତା’ପରେ ବିରବଲ ଗଧକୁ ଖାଇବାକୁ ଦେଇସାରିଲା ପରେ, ତା’ପରେ ଯେତେବେଳେ ଗଧକୁ ନେଇ ବହି ଦେଖାନ୍ତି, ଗଧ କିନ୍ତୁ ବହିକୁ ଛାଡି ଖାଦ୍ୟ ଦିଗରେ ମନ ବଳାଏ । କେତେବେଳେ ଖାଦ୍ୟ ଭାବି ବିରବଲଙ୍କର ହାତ, କାନ୍ଧ ଓ ବେକକୁ ମଧ୍ୟ ଚାଟି ପକାଏ ।
ଗଧର ଏପରି ପ୍ରକୃତି ଦେଖି ବିରବଲ ଏକ ସୂକ୍ଷ୍ମବୁଦ୍ଧି ପ୍ରସ୍ତୁତ କଲେ । ଯେତେବେଳେ ସେ ଗଧକୁ ଖାଇବାକୁ ଦିଅନ୍ତି, ସେତେବେଳେ ଗୋଟିଏ ବହି ଆଣି ବହିର ପ୍ରତି ପୃଷ୍ଠାରେ ଗଧର ଖାଇବା ନିମନ୍ତେ କିଛି କିଛି ଖାଇବା ଜିନିଷ ରଖନ୍ତି । ଗଧ ତା’ର ଖାଦ୍ୟ ଖାଇବା ଲାଗି ଧୀରେ ଧୀରେ ପୃଷ୍ଠା ପରେ ପୃଷ୍ଠା ଲେଉଟାଇ ଚାଲେ, ଖାଦ୍ୟକୁ ଖାଇ ସାରିବା ପରେ ଖୁବ୍ ଜୋର୍ରେ ବୋବାଏ ।
