ବୀରସିଂହ ଯେତିକି ଯେତିକି ଅଧିକ ଅତ୍ୟାଚାର କରୁଥାଏ, ବସନ୍ତର ନେତୃତ୍ୱରେ ଦଳେ ଯୁବକ ସେତିକି ଦୃଢ ଭାବରେ ତା’ର ପ୍ରତିରୋଧ କରୁଥାନ୍ତି । ଏହା ଭିତରେ ଆତ୍ମଗୋପନ କରି ରହିଥିବା ରାଜା ଶାନ୍ତିଦେବ ତାଙ୍କ ଶିଶୁପୁତ୍ର ଜୀବିତ ଥିବା କଥା ଜାଣି ଯାଇଥିଲେ । ତା’ପରେ…
ଦିନ ଗଡି ଚାଲିଥାଏ । ଅମୃତପୁର ଏବଂ ତା’ପରେ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ରାଜ୍ୟ ଜୟ କରିବା ନିମନ୍ତେ ବୀରସିଂହର ସ୍ୱପ୍ନ ସ୍ୱପ୍ନରେହିଁ ରହିଥାଏ ।
ବୀରସିଂହ ଓ ତା’ ସେନାପତି କପାଳଚାନ୍ଦ ଯେତେ ଯାହା ଚେଷ୍ଟା କଲେ ବି ବିଦ୍ରୋହୀମାନଙ୍କ ଗୁପ୍ତ ଘାଟିର ସନ୍ଧାନ ଆଦୌ ପାଉ ନଥାନ୍ତି । ବିଦ୍ରୋହୀମାନେ ଏକା ସ୍ଥାନରେ ନରହି ବିସ୍ତୃତ ଅରଣ୍ୟର ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଅଂଚଳରେ ରହୁଥାନ୍ତି । ତେବେ ସେମାନଙ୍କ ମୁଖ୍ୟ ଘାଟି ପର୍ବତ ପରିବେଷ୍ଟିତ ଖଣ୍ଡିଏ ଛୋଟ ଉପତ୍ୟକା । ତାକୁ ଉପତ୍ୟକା ନ କହି ପ୍ରଶସ୍ତ ରାସ୍ତା କହିଲେ ଠିକ୍ ହେବ । ସେ ରାସ୍ତା ମଣିଷଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ତିଆରି ନୁହେଁ କି ବିଦ୍ରୋହୀମାନଙ୍କ ଛଡା ତା’ର ସନ୍ଧାନ ବେଶି କେହି ଜାଣି ନଥିଲେ । ଦୁଇ କଡରେ ଉଚ୍ଚ ପର୍ବତ ଗାତ୍ରରୁ କ୍ଷୀଣ ଝରଣାମାନ ଝରି ଆସୁଥାଏ । ବିଦ୍ରୋହୀମାନେ ସେ ସ୍ଥାନକୁ ବାଛିବାର ଅନେକ କାରଣ ଥିଲା । ପ୍ରଥମତଃ ତହିଁ ଭିତରେ ପଶିବା ପାଇଁ ବା ତହିଁ ଭିତରୁ ବାହାରି ଯିବା ପାଇଁ ଯେଉଁ ଦୁଇଟି ପଥ ଥିଲା, ତାହା ସୁଡଙ୍ଗ ଭଳି ଅପ୍ରଶସ୍ତା ଅନେକ ଗୁଡିକ ଗୁମ୍ଫା ଥିଲା । ବିପଦବେଳେ ବିଦ୍ରୋହୀମାନେ ଲୁଚିଯାଇ ପାରିବେ ।
ସପ୍ତାହରେ ଦିନେ ସମସ୍ତେ ସେଠାରେ ପହଁଚି ପରବର୍ତ୍ତୀ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ସ୍ଥିର କରୁଥିଲେ । ଉପତ୍ୟକା ଭିତରେ ସେମାନେ ଲାଠିଖେଳ ଓ ଧନୁର୍ବିଦ୍ୟା ଅଭ୍ୟାସ କରୁଥିଲେ ।
ସବୁ କିଛି ଯେ ସୁରୁଖୁରୁରେ ଚାଲୁଥିଲା, ତାହା ନୁହେଁ । ଅଭାବ, ଅସୁବିଧା, ବିପଦଆପଦ ବି ଲାଗି ରହିଥାଏ । ସେମାନେ ସୁମେଧ ରାଜ୍ୟ ବ୍ୟାପି ଏବଂ ବିଶେଷତଃ ରାଜଧାନୀ ଶାନ୍ତିପୁର ନଗରୀରେ ବାବାଜୀ ବେଶରେ ବା ବେପାରୀ ବା ତୀର୍ଥଯାତ୍ରୀ ବେଶରେ ବୁଲୁଥାନ୍ତି । ଯଦି ବୀରସିଂହର ସୈନ୍ୟଦଳ କୌଣସି ଗ୍ରାମ ଲୁଣ୍ଠନ କରିବାର ଆଭାସ କେହି ପାଉଥାଏ, ତେବେ ସେ ତତ୍କ୍ଷଣାତ୍ ବଣ ଭିତରକୁ ଯାଇ ବସନ୍ତକୁ ସେ ସମ୍ବାଦ ଦେଉଥାଏ । କାଳ ବିଳମ୍ବ ନକରି ବିଦ୍ରୋହୀମାନେ ପ୍ରତିରୋଧ ପାଇଁ ଅଗ୍ରସର ହେଉଥାନ୍ତି । ଅଲଗା ଅଲଗା ରାସ୍ତାରେ ସେମାନେ ଛୋଟ ଛୋଟ ଦଳରେ ବିଭକ୍ତ ହୋଇ ଯଥା ସ୍ଥାନରେ ପହଁଚି ଅଚାନକ ବୀରସିଂହର ସୈନ୍ୟମାନଙ୍କୁ ଆକ୍ରମଣ କରୁଥାନ୍ତି ।
ଆହୁରି ଆଠବର୍ଷ ବିତିଗଲା । ସୁମେଧ ରାଜ୍ୟର ଲୋକଙ୍କ ଦୂରାବସ୍ଥାର କୌଣସି ଅନ୍ତ ନଥାଏ ।
ବୀରସିଂହର ଅନୁଚରମାନେ ଜାଣିଥାନ୍ତି କି ବିଦ୍ରୋହୀମାନେ ଛଦ୍ମବେଶରେ ବୁଲୁଛନ୍ତି । ଫଳରେ ସେମାନେ ଥରେ ଥରେ ନିରୀହ ପଥିକ, ତୀର୍ଥଯାତ୍ରୀ ଓ ସାଧୁସନ୍ଥଙ୍କୁ ବି ସନ୍ଦେହରେ ଧରିନେଇ ସେମାନଙ୍କୁ ବହୁତ ହଇରାଣ କରୁଥାନ୍ତି ।
କପାଳଚାନ୍ଦର ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟ ଦୁଆରେ ଦିନେ ବସନ୍ତ ଯାଇ ବସିଥାଏ । ସେ ବାବାଜୀ ବେଶ ହୋଇଥାଏ ଓ ଲମ୍ବ ଲମ୍ବ ଦାଢି ଝୁଲାଇଥାଏ । ଜଣେ ବିଦ୍ରୋହୀ ଆସି ସେନାପତିଙ୍କ ମୁଖ୍ୟ କାର୍ଯ୍ୟାଳୟରେ ବସିବାର ସାହସ କରିବ, ଏକଥା କିଏ ବା କିପରି କଳ୍ପନା କରନ୍ତା?
ଜଣେ ସହକାରୀ ସେନାଧ୍ୟକ୍ଷ ହାଲୁକା ଭାବରେ ବସନ୍ତକୁ ପଚାରିଲା “ବାବାଜୀ, ତମକୁ ହାତ ଦେଖି ଆସେ?”
ବସନ୍ତ ଉତ୍ତର ଦେବାକୁ ଯାଇ କହିଲା “ଆସେ!”
ସେନାଧ୍ୟକ୍ଷ କୌତୁହଳୀ ଭାବରେ କହିଲା “ତେବେ ତମେ ମୋ କୋଠରୀ ଭିତରକୁ ଆସ । ମୁଁ ହାତ ଦେଖାଇବି ।”
ବସନ୍ତ ସେଥିରେ ଆନ୍ଦରେ ରାଜି ହେଲା । ଭିତରକୁ ଯାଇ କଥାବାର୍ତ୍ତା କରିବା ଭିତରେ ସେମାନଙ୍କର କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ, ଭବିଷ୍ୟତ ଯୋଜନା ସମ୍ପର୍କରେ ହୁଏତ କିଛି ଖବର ପାଇଯିବ ।
କିନ୍ତୁ ବସନ୍ତ ଠିଆ ହୋଇ ପଡିବା ବେଳକୁ ତା’ ମୁଣ୍ଡ ଉପରେ ଝୁଲି ପଡିଥିବା ଗୋଟାଏ ବଙ୍କା କଂଟାରେ ତା’ ମୁଣ୍ଡର ନକଲି ଜଟା ଲଟକିଗଲା । ସେ ସେକଥା ବୁଝି ନପାରି ଉତ୍ସାହରେ ଚାଲିବାକୁ ଆରମ୍ଭ କରିବାରୁ ପରଚୁଳାଟି ପୁରାପୁରି ମୁଣ୍ଡରୁ ଅଲଗା ହୋଇଗଲା ।
ସେନାଧ୍ୟକ୍ଷ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହୋଇ ପ୍ରଶ୍ନ କଲା “ଆରେ, ଇଏ କ’ଣ? ତମେ ତେବେ ସତ ବାବାଜୀ ନୁହଁ? ତମେ କିଏ?”
ସେମାନଙ୍କୁ ଭୁଲାଇବା ଅସମ୍ଭବ ଜାଣି ବସନ୍ତ ଚଟକିନା ବୁଲିପଡି ସେଠୁ ଦୌଡିଲା ।
“ଧର ଧର । ସେ ଗୁପ୍ତଚରକୁ ଧରି ନିଅ!” ଏଭଳି ଚିତ୍କାର କରି ସେନାଧ୍ୟକ୍ଷ ତା’ ପଛେ ପଛେ ଦୌଡିଲା । ଦୁଇ ତିନିଜଣ ସୈନ୍ୟ ଚମକି ଉଠି ବସନ୍ତକୁ ଅନୁସରଣ କଲେ । ଘୋଡାଶାଳକୁ ଯାଇ ଘୋଡାଟିଏ ଆଣିବା ନିମନ୍ତେ ସମୟ ନଥିଲା । ବିନା ଘୋଡାରେ ବସନ୍ତ ସହିତ ଦୌଡି ତାକୁ ଧରିବା ଏତେ ସହଜ ନଥିଲା । କିନ୍ତୁ ସେହି ସେନାଧ୍ୟକ୍ଷ ଜଣକ ବୀରସିଂହର ସୈନ୍ୟଦଳ ଭିତରେ ସବୁଠାରୁ ଭଲ ଦୌଡିବାବାଲା ଥିଲା । ସେ ତା’ ପ୍ରାଣପଣେ ଦୌଡିଲା । ବସନ୍ତ ଓ ତା’ ଭିତରେ ଥିବା ବ୍ୟବଧାନ କ୍ରମେ କମି ଆସିଲା ।
ଠିକ୍ ସେତିକିବେଳେ ବିପରୀତ ଦିଗରୁ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଗୋଟିଏ ଘୋଡା ଚଢି ଆସୁଥାନ୍ତି । ତାଙ୍କ ଆଡେ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରି ସେନାଧ୍ୟକ୍ଷ ପାଟି କରି କହିଲା “ଧର, ଧର, ସେ ପଳାତକ ଗୋଟାଏ ଗୁପ୍ତଚର । ତାକୁ ଶୀଘ୍ର ଧର । ପୁରସ୍କାର ପାଇବ ।” ସେନାଧ୍ୟକ୍ଷ ଧରି ନେଇଥାଏ ଯେ ସେ ଅଶ୍ୱାରୋହୀ ଜଣକ ସୁମେଧ ରାଜ୍ୟର କୌଣସି ସମ୍ଭ୍ରାନ୍ତ ପ୍ରଜା ।
କିନ୍ତ ଅଶ୍ୱାରୋହୀ ବସନ୍ତ ପାଖକୁ ଲାଗି ଆସି କହିଲେ, “ଶୀଘ୍ର ନଈ ସେପାରିକୁ ଚାଲିଯାଅ ।” ତା’ପରେ ସେ ସେନାଧ୍ୟକ୍ଷ ପାଖକୁ ଆସି ତା’କୁ ଚାବୁକରେ ପିଟିଦେଲେ । ଫଳରେ ସେ ସେନାଧ୍ୟକ୍ଷ ତଳେ ପଡିଗଲା । ଅନ୍ୟ ଦୁଇ ସୈନ୍ୟ ଆସି ସେନାଧ୍ୟକ୍ଷକୁ ଉଠାଇ ବସାଇବାରେ ମନ ଦେଲେ । ଅଶ୍ୱାରୋହୀ ଘୋଡା ବୁଲାଇ ଚାଲିଗଲେ । ଗୋଟିଏ ଲମ୍ପରେ ଘୋଡା ନନ୍ଦିନୀ ନଈ ପାରି ହୋଇ ଅନ୍ୟ କୂଳରେ ଯାଇ ପହଁଚିଗଲା । ସେତେବେଳକୁ ବସନ୍ତ ସନ୍ତରଣ କରି ସେ କୂଳ ପାଖରେ ପହଁଚିଥାଏ । ଅଶ୍ୱାରୋହୀ ହାତ ବଢାଇ ତାକୁ ଉପରକୁ ଉଠାଇ ଆଣିଲେ ।
ସେତେବେଳକୁ ଅଶ୍ୱାରୋହୀଙ୍କ ମୁହଁରୁ ତ ଆବରଣ ଖସି ପଡିଥାଏ । ବସନ୍ତ କୂଳକୁ ଉଠି ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ତାଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କଲା ଓ କହିଲା, “ମହାରାଜ! ବିପଦ ବେଳେ ଯେଉଁ ରହସ୍ୟମୟ ବ୍ୟକ୍ତି ଜଣକ ବାରମ୍ବାର ଆମକୁ ରକ୍ଷା କରନ୍ତି, ସିଏ ଯେ ଆପଣ ବୋଲି ମୋର କେତେଦିନରୁ ଧାରଣା ହେଲାଣି । ଆଜି ମୋର ସୌଭାଗ୍ୟ, ଖାଲି ଯେ ଆପଣଙ୍କ ଯୋଗୁଁ ମୁଁ ଶତ୍ରୁ କବଳରୁ ଖସି ଆସିଲି, ତାହା ନୁହେଁ, ବରଂ ମୁଁ ମଧ୍ୟ ଆପଣଙ୍କୁ ଚିହ୍ନିଲି ।”
ସେ ରାଜା ଶାନ୍ତିଦେବଙ୍କୁ ପୁଣି ପ୍ରଣାମ କଲା ।
ରାଜା ଶାନ୍ତିଦେବ କହିଲେ “ବସନ୍ତ! ସୁମେଧ ରାଜ୍ୟର ନିର୍ଯ୍ୟାତିତ ପ୍ରଜାକୂଳଙ୍କ ପାଇଁ ତମେ କେତେ ଯେ ତ୍ୟାଗ ଓ କଷ୍ଟ କରୁଛ, ତାହା ମୁଁ ଜାଣେ । ତେଣୁ ତମ ପାଖରେ ଚିହ୍ନା ଦେବାକୁ ମୁଁ ଆଦୌ କୁଣ୍ଠିତ ନୁହେଁ । କିନ୍ତୁ ମୁଁ ଜୀବିତ, ଏକଥା ତମେ ପ୍ରଚାର କରିବ ନାହିଁ ।”
