ଏଭଳି ଅଦ୍ଭୁତ ଉତ୍ତର ଶୁଣି ଦେବାନ୍ ଆଉ ଜଣେ ପିଲାକୁ ସେହି ଏକା ପ୍ରଶ୍ନ ପଚାରିଲେ । ସେ ପ୍ରାୟ କାନ୍ଦ କାନ୍ଦ ହୋଇ କହିଲା, “ଆଜ୍ଞା, ଆପଣ ମୁଁ ଲେଖିଛି ବୋଲି ସନ୍ଦେହ କରୁଛନ୍ତି? ଠାକୁରାଣୀଙ୍କ ଦ୍ୱାହି ଦେଇ କହୁଛି, ମୁଁ ତାହା ଲେଖି ନାହିଁ ।”
ଦେୱାନଙ୍କର ଆଉ ଧୈର୍ଯ୍ୟ ରହିଲା ନାହିଁ । ଟେବୁଲ୍ ଉପରେ ଶୋଇ ଘୁଙ୍ଗୁଡି ମାରୁଥିବା ମଲ୍ଲବୀର ଶିକ୍ଷକଙ୍କୁ ସେ ଠେଲି ଦେଲେ । ସେ ତଳକୁ ଖସି ପଡି ଦେବାନଙ୍କୁ ହଠାତ୍ ଦେଖି ଚମକି ପଡି କହିଲେ, “ଓଳିଗି, ହଜୁର୍, ଓଳିଗି । କାଲି ଅଧରାତି ଯାଏଁ କୁସ୍ତି ହୋଇଥିଲା । ତେଣୁ ମୋତେ ଟିକେ ନିଦ ଲାଗି ଯାଇଥିଲା ।”
ଦେବାନ୍ ବିରକ୍ତ ହୋଇ କହିଲେ “ତମ ପିଲାଏଁ କି ପାଠ ପଢିଛନ୍ତି? ଏ ଦୁଇଟି ପିଲାଙ୍କୁ ମୁଁ ରାମାୟଣ କିଏ ଲେଖିଛି ବୋଲି ପଚାରିବାରୁ ଏ ଦୁହେଁ କହୁଛନ୍ତି କି ସେମାନେ କେହି ଲେଖି ନାହାଁନ୍ତି! ଶେଷକୁ ଏ କଥା ବି କାନ ଶୁଣିଲା!”
“ସତେ? ଟୋକା ଦୁଇଟା ଏକଥା କହୁଛନ୍ତି? ହଜୁର୍! ଆପଣଙ୍କ ସନ୍ଦେହ କ’ଣ କେବେବି ଭୁଲ୍ ହୋଇପାରେ? ହଜୁର୍, ଏ ଦୁଇଟାଙ୍କ ଭିତରୁ କିଏ ହେଲେ ଲେଖିଛି । ଦିଟା ଛେଚି ଦେଲେ ସତ କଥା ଆପେ ବାହାରି ପଡିବ ।” ଏହା କହି ମଲ୍ଲବୀର ପଞ୍ଜାବି ଖୋଲି ପକାଇବାକୁ ବାହାରିଲେ ।
“ଥାଉ, ଥାଉ । ହେଲା । ପିଲାଙ୍କୁ ବାଡେଇବା କିଛି ଦରକାର ନାହିଁ । ଖବରଦାର୍ ହାତ ଉଠାଇବ ନାହିଁ ।” ଏହା କହି ଦେବାନ୍ ସେଠାରୁ ଚାଲିଗଲେ ।
ଜମିଦାର ଦେବାନଙ୍କ ପାଖରୁ ତାଙ୍କ ଅଭିଜ୍ଞତା ବିଷୟରେ ଶୁଣି କହିଲେ, “ଦେବାନ୍! ତମେ ଯେତେବେଳେ କହିଲ ଯେ ବିନା ବ୍ୟୟରେ ପାଠଶାଳାମାନ ଖୋଲାଯିବ, ସେତେବେଳେ ମୁଁ ମନେ ମନେ ହସିଲି, କିନ୍ତୁ ତୁମକୁ ହତୋତ୍ସାହ କରିବାକୁ ମୋ ମନ ବଳିଲା ନାହିଁ । ମଲ୍ଲବୀରମାନେ ମଲ୍ଲବିଦ୍ୟା ଶିଖାଇବେ । ସେମାନେ ପାଠ କିପରି ପଢାଇବେ? ଶିକ୍ଷକ ହେବାପାଇଁ ଶିକ୍ଷା, ମହତ୍ ଚରିତ୍ର, ଧୈର୍ଯ୍ୟ ଏବଂ ମାନବିକତା ଏକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ । ଯେତେ ଯାହା ଖର୍ଚ୍ଚ ହେବ ହେଉ । ପ୍ରଥମେ ଶିକ୍ଷକତା କରିବା ଭଳି ଉପଯୁକ୍ତ ମଣିଷ କେତେଜଣ ଖୋଜି ବାହାର କର । ତା’ପରେ ସିନା ବିଦ୍ୟାଳୟ ଖୋଲିବା ।”
ଦେବାନ୍ ଗମ୍ଭୀର ଭାବରେ ଜମିଦାରଙ୍କ ପ୍ରସ୍ତାବକୁ ସମର୍ଥନ କଲେ ଓ କହିଲେ, “ପ୍ରଥମ ବର୍ଷଟି ମୋହରି ଯେତିକି ଶିକ୍ଷା ହେଲା!” ଏକଥା ଶୁଣି ଜମିଦାର ହସିଲେ ।
