ଭିଖାରୀ କହିଲା, “ମହାଶୟ, ମୁଁ ତ ଛୋଟା ଲୋକ; ତେଣୁ ଯୁଆଡେ ଯାଏ ଘୋଡା ଚଢି ଯାଏ । ମୁଁ ହାଟ କରିବାକୁ ଘୋଡାରେ ଚଢି ଆସୁଛି, ଏହି ଲୋକଟି କହିଲେ ଯେ ସେ ବାଟ ଚାଲି ଚାଲି ଥକି ଗଲେଣି, ଯଦି ଟିକିଏ ହାଟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଘୋଡାରେ ବସାଇ ନିଏ ତ ଭଲ । ମୁଁ ଏହାଙ୍କ ଉପରେ ଦୟାକରି ହାଟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବସାଇ ଆଣିବା ପରେ ସେ କହୁଛନ୍ତି କି ଘୋଡାଟି ତାଙ୍କର । ଇଏ କେଉଁ ପ୍ରକାର କଥା? ଆପଣ ନିଜେ ବିଚାର କରନ୍ତୁ ।”
ନ୍ୟାୟାଧିକାରୀ ଅଳ୍ପ ଭାବି କହିଲେ, “ଘୋଡାଟିକୁ ମୋ ପାଖରେ ଛାଡି ତୁମେ ଦୁହେଁ ଯାଅ, କାଲି ଆସିବ ।”
ପରଦିନ ବିଚାରାଳୟରେ ବିଚାର କରାଗଲା । ଅନେକ ଦର୍ଶକ ମଧ୍ୟ ଥା’ନ୍ତି । ନ୍ୟାୟାଧିକାରୀ ଗୁମାସ୍ତାଙ୍କୁ ଡାକି କହିଲେ, “ଏହି ସ୍ତ୍ରୀ ଆପଣଙ୍କର ପତ୍ନୀ, ଆପଣ ଏଥର ତାଙ୍କୁ ଖୁସିରେ ନେଇଯା’ନ୍ତୁ ।
ଏହି ଚାଷୀଟା ମିଥ୍ୟା କହୁଛି । କଟୁଆଳ ଏହାକୁ ଦଶଥର ପ୍ରହାର କରି ଛାଡିଦିଅ ।”
ତା’ପରେ ସେ କଂସାଇକୁ ଡାକି କହିଲେ, “ଏହି ପଇସା ତୁମର, ତୁମେ ନେଇଯାଅ । କଟୁଆଳ ଏହି ମିଥ୍ୟାବାଦୀକୁ ତିରିଶ ପାହାର ବେତ ମାଡ ଦିଅ ।”
ତା’ପରେ ସେ ରାଜା ଓ ଲଙ୍ଗଡା ଭିଖାରୀକୁ ଡାକି କହିଲେ, “ମୁଁ ତ ଗତ କାଲିର ଘୋଡାଟିକୁ ଅନ୍ୟ କୋଡିଏଟି ଘୋଡା ସହିତ ବାନ୍ଧି ଦେଇଛି । ତୁମେ ନିଜ ଘୋଡା ଚିହ୍ନି ପାରିବ?”
ରାଜା କହିଲେ, “ନିଶ୍ଚୟ । ମୁଁ ମୋ ଘୋଡାକୁ ଚିହ୍ନିପାରିବି ।”
ନ୍ୟାୟାଧିକାରୀ ରାଜାଙ୍କୁ କହିଲେ, “ପ୍ରଥମେ ତୁମେ ମୋ ସହିତ ଆସ ।” ଏହା କହି ତାଙ୍କୁ ସେ ନିଜ ସାଥିରେ ନେଇ ଭିତରକୁ ଗଲେ । କୋଡିଏଟି ଘୋଡାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ନିଜ ଘୋଡାକୁ ରାଜା ଫଟ୍କିନି ଚିହ୍ନି ଦେଲେ । ନ୍ୟାୟାଧିକାରୀ କହିଲେ “ଏଥର ତୁମେ ବାହାରକୁ ଯାଇ ଲଙ୍ଗଡାକୁ ଏଠାକୁ ପଠାଅ, ଲଙ୍ଗଡା ଆସି ରାଜାଙ୍କ ଘୋଡାକୁ ମଧ୍ୟ ଚିହ୍ନି ଦେଲା ।
ତା’ପରେ ସେ ନ୍ୟାୟାଧିକାରୀ ବିଚାରାଳୟକୁ ଆସି ରାଜାଙ୍କୁ କହିଲେ, “ଏହି ଘୋଡାଟି ତୁମରି । ଏହାକୁ ତୁମେ ଏବେ ନିଜ ସାଥିରେ ନେଇଯାଅ । କଟୁଆଳ ମିଥ୍ୟା କଥା କହିଥିବାରୁ ଏହି ଲୋକକୁ ପଚାଶ ପାହାର ଦଣ୍ଡ ଦିଅ ।”
ସେଦିନ ପାଇଁ ସବୁ ବିଚାର ଶେଷ ହେବା ପରେ ରାଜା ସେଇଠି ଠିଆ ହୋଇଥା’ନ୍ତି । ତେଣୁ ନ୍ୟାୟାଧିକାରୀ କହିଲେ, “ଏତେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କାହିଁକି ଠିଆ ହୋଇ ରହିଛ? ମୋର ନ୍ୟାୟ ତୁମକୁ କ’ଣ ଭଲ ଲାଗୁ ନାହିଁ କି? ନା କିଛି କହିବାର ଅଛି?”
ତା’ପରେ ସେ ରାଜା କହିଲେ “ଆପଣଙ୍କ ବିଚାର ଅତି ଚମତ୍କାର । ମୁଁ ଜାଣିଲି ଯେ ଆପଣ ମୋ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଠିକ୍ ବିଚାର କରିଛନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କର କ’ଣ ବିଚାର ହେଲା ଓ କିପରି ହେଲା ମୁଁ ସେକଥା ଜାଣିବାକୁ ଚାହେଁ । ମୁଁ କଳ୍ପନା କରିପାରୁ ନାହିଁ କି କିପରି ଏତେ ସଠିକ୍ ବିଚାର ସମ୍ଭବ ହେଲା?”
ନ୍ୟାୟାଧିକାରୀ ବୁଝାଇ କହିଲେ “ଏସବୁ ଏତେ କିଛି କଷ୍ଟକର କାର୍ଯ୍ୟ ନୁହେଁ । ପ୍ରଥମେ ସ୍ତ୍ରୀଟିର କଥା ଆଲୋଚନା ହେଉ । ଗତକାଲି ରାତ୍ରିରେ ମୁଁ ତାକୁ ମୋ ଘରକୁ ନେଇଗଲି । ସେଠାରେ ତାକୁ କହିଲି ମୋ କଲମ ଧୋଇ ସେଥିରେ ସ୍ୟାହି ଭରି ଆଣ । ସେ ଅତି ସହଜରେ ସେ କାମ କରିଦେଲା । ଅର୍ଥାତ୍ ସେପରି କରିବାରେ ତା’ର ବହୁପୂର୍ବରୁ ଅଭ୍ୟାସ ଅଛି । ଚାଷୀର ସ୍ତ୍ରୀ ହୋଇଥିଲେ ତ ଏହି କାମକୁ ଏତେ ସହଜରେ ସେ କଦାପି ମଧ୍ୟ କରି ପାରି ନଥା’ନ୍ତା । ତେଣୁ ସେ ଗୁମାସ୍ତାର ସ୍ତ୍ରୀ ।”
ରାଜା କହିଲେ, “ହଁ, ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଆପଣ ସତ କହିଲେ; କିନ୍ତୁ କଂସେଇ ଓ ତେଲି ମଧ୍ୟରେ ହୋଇଥିବା କଳହ ପାଇଁ କି ଭାବରେ ବିଚାର କଲେ?
ନ୍ୟାୟାଧିକାରୀ କହିଲେ “ଇଏ ତ ଆହୁରି ସହଜ । ତେଲିର ଥଳୀ ତେଲ ଚିକିଟାରେ ଭରାଥାଏ ଓ ସେଥିରେ ପଇସା ରଖିଲେ ମଧ୍ୟ ସେ ପଇସାରେ ତେଲ ଲାଗେ । ମୁଁ ରେଜା ପଇସା ଗୁଡିକ ପାଣିରେ ପକାଇ ଦେଖିଲି ତେଲ ଆଦୌ ନଥିଲା ।”
ରାଜା ପଚାରିଲେ “ଆଚ୍ଛା ଘୋଡା ମୋର ବୋଲି ଆପଣ କିପରି ଜାଣିଲେ?”
ନ୍ୟାୟାଧିକାରୀ କହିଲେ “ଚିହ୍ନିବା ଦ୍ୱାରା । ମୁଁ ତ ପ୍ରଥମରୁହିଁ ଜାଣିଥିଲି ଯେ ସେ ଘୋଡାକୁ ତୁମେ ଦୁହେଁଯାକ ଚିହ୍ନି ଦେଇ ପାରିବ ।”
ତାଙ୍କର ଏଭଳି କଥାରେ ସେ ରାଜା ଭୀଷଣ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହୋଇ ପଚାରିଲେ, “ତେବେ ଆପଣ କିପରି ଜାଣିଲେ ଯେ ଏ ଘୋଡାଟି ମୋର ବୋଲି?”
ଏକଥା ଶୁଣି ନ୍ୟାୟାଧିକାରୀ କହିଲେ “ମୁଁ ଜାଣିବାକୁ ଚାହୁଁ ନଥିଲି ଯେ ତୁମ ଦୁହିଁଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କିଏ ଘୋଡାକୁ ଚିହ୍ନି ଦେବ । ମୁଁ ଜାଣିବାକୁ ଚାହୁଁଥିଲି କି ଘୋଡା କାହାକୁ ଚିହ୍ନିବ । ଘୋଡା ତୁମକୁହିଁ ଚିହ୍ନିଦେଲା । ସେଇଥିପାଇଁ ମୁଁ ଜାଣିଗଲି ଯେ ଘୋଡାଟି ତୁମରି ।”
ସେ ନ୍ୟାୟାଧିକାରୀଙ୍କର ବୁଦ୍ଧିବିଚାର ରାଜାଙ୍କୁ ଖୁବ୍ ଭଲ ଲାଗିଲା । ସେ ଶ୍ରୀନଗରକୁ ଫେରି ସେହି ନ୍ୟାୟାଧିକାରୀଙ୍କୁ ଡକାଇ ଏକ ଛୋଟ ଜମିଦାରୀ ତାଙ୍କୁ ଖୁସିରେ ଉପହାର ସ୍ୱରୂପ ଦେଲେ । ସେଠାରେ ମହାରାଜାଙ୍କୁ ଚିହ୍ନିବା ପରେ ସେ ମଧ୍ୟ ବହୁତ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହେଲେ ଓ ଲଜ୍ଜିତ ହେଲେ ଯେ ସେ ସ୍ୱୟଂ ମହାରାଜାଙ୍କର ବିଚାର କରିଛନ୍ତି ।
