ମାମୁ ପୀତେଇ ପାତ୍ରଙ୍କ ଘର ମାକଲପୁର । ଯାହାକି ମୁକୁନ୍ଦପୁରଠାରୁ ଅଧକୋଶେ ଖଣ୍ଡେ ଦୂର । ଛେଉଣ୍ଡ ପିଲାଟି ଜାଣି ତା ମାମୁ ଘରେ ପରମ ସୁଖରେ ରହିଲା, ହେଲେ ତା ମାଲ ହେପାଜତ କରୁଛି କିଏ? ପୀତେଇ ପାତ୍ରେ ଘରକରଣା ଲୋକ । ତାଙ୍କ ନିଜ ବିଷୟ ତାଙ୍କୁ ହିଁ ଅସମ୍ଭାଳ । ଅଧକୋଶେ ଦୂରରୁ ଆସି ପିଲାର ମାଲମତା, ଘରକରଣା ଦେଖିଯିବାକୁ ତାଙ୍କ ପାଖେ ଆଉ ବେଳ ବା କାହିଁ? ୟାଡେ ଏ ପାତ୍ରେ ନିହାତି ବ୍ୟାକୁଳ ହୋଇ ଗାଁ ଲୋକଙ୍କ ପାଖରେ ସବୁବେଳେ କହିବୁଲୁଛନ୍ତି, “ଏହି ଦିନ କେତେଟା ଭିତରେ ପିଲାଟାର ମାଲ ଗାଁ ଲୋକେ ଚୋରାଇ ଘେନିଗଲେଣି । ସବୁ ମାଲଗୁଡିକ ଆପଣା ଘରକୁ ଘେନିଯାଇ ନିଜ ନଜରରେ ନ ରଖିଲେ ସବୁକିଛି ବରବାଦ ହୋଇଯିବ ।” ସମ୍ପତ୍ତି ମଧ୍ୟରେ କେତେ ପୌଟି ଧାନ, ହଡାହଡି ଦି’ ପୁଞ୍ଜା! ଏ ସବୁ ନଜରରେ ରଖିବାର କଥା । ବୋଇଲା, “ଜୋରୁ, ଗୋରୁ, ଧାନ – ଏ ତିନି ନଜର ଗୁଜରାଣ ।”
ପାତ୍ରଙ୍କୁ ଦିନବେଳେ କାହାରିକୁ ବି ଡର ନାହିଁ । ଅଧରାତିରେ ଗାଁ ଲୋକେ ଖାଇ ଶୋଇଲା ବାଦେ ପାତ୍ରଙ୍କୁ ବେଳ ମିଳେ । ନିଜର ଥୋରି ବଳଦରେ ଲଦି ପିଲାର ମାଲଗୁଡିକ ଆପଣା ଘରକୁ ଘେନିଆସନ୍ତି । ଗାଁ ଦିଗବାର କହିବୁଲେ, “ପାତ୍ରେ ଦଶଗୋଟା ବଳଦରେ କୋଡିଏ ଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଧାନଚାଉଳ, ଲୁଗାପଟା, କଂସାବାସନ ଚିଜବସ୍ତୁ ସବୁ ବୋହିଥିଲେ ।” ଗାଁ ଲୋକେ ସେକଥାକୁ ସତ ମଣିଲେ । ବିଶାଳର ଘର ପରି ଘରଟାଏ ଥିଲା । ତାହାର ଚାରିଟା ମରେଇରେ ଚାଳିଶ ପଚାଶ ଭରଣ ଧାନ ମହଜୁଦ ଥିଲା, ଏ କଥାଟା ତ ସମସ୍ତଙ୍କୁ ଜଣା । ଏହା ବାଦ ସେ ମକ୍ରୁ ବିଶାଳ ଖାତକମାନଙ୍କୁ କୋଡିଏ ପଚାଶ ଭରଣ ସରିକି ଧାନ କରଜ ଦେଇଥିଲେ । ପାତ୍ରେ ମୂଳ କଳନ୍ତର ଅସୁଲ କରିନେଲେ, ବିଶ୍ୱାଏ ଧାନ କାହାରିକୁ ବି ସେ ଛାଡି ଦେଇ ନାହାଁନ୍ତି । ସେ କହନ୍ତି ଛେଉଣ୍ଡ ମାଲ କିମିତି ଛାଡିବେ? ନିଜର ହେଲେ ଦଶଗୌଣୀ ଛାଡି ଦିଅନ୍ତେ ଭଲା!”
ଆଉ ପାତ୍ରେ ଗାଁ ଲୋକମାନଙ୍କ ଆଗରେ ସବୁବେଳେ କହି ବୁଲନ୍ତି, ‘ବିଶାଳଟା ବଡ ସାହାଖର୍ଚ୍ଚ ଲୋକ ଥିଲା । ସବୁ ଖାଇପିଇ ସେ ଉଡାଇ ଦେଇଯାଇଛି, ଏ ଛେଉଣ୍ଡଟି ଲାଗି ସେ କିଛି ବି ରଖି ଯାଇ ନାହିଁ । ଘରକରଣା ଭିତରେ ଯାହା କିଛି ବି ଥିଲା ପଲାଣପାଣ୍ଠି ଦି’ଖଣ୍ଡ, ମୁଁ ତାକୁ ସଙ୍ଗାରେ ଉଠାଇ ରଖିଛି । ପିଲାଟା ପାରିଲେ ତା ଜିମା କରିଦେବି । ମୁଁ କ’ଣ ସେ ପଲାଣରେ ବାହିବି? ଋାମ ରାମ ।’ ମାଈଁ ପାଂଚ ମାଇକିନିଆଙ୍କ ଆଗରେ କହି ବୁଲନ୍ତି, “ମୋ ବିରେଇ ଆଗ ତ ଚଣ୍ଡୀ ପଛ । ତା ବାପର କିଛି ନ ଥିଲା ନାହିଁ, ମୋର କ’ଣ କିଛି ଊଣା ଅଛି? ବସି ବସି କୋଡିଏ ବରଷ ସେ ଖାଉ ।”
ଦିନ ତ ପାଣି ସୁଅ ପରି ବହିଯାଉଛି । ଦେଖୁ ଦେଖୁ ଚାରିବର୍ଷ ଚାଲିଗଲାଣି । ଆସନ୍ତା ତୁଳା ଛ’ ଦିନରେ ବିରେଇର ଜନ୍ମଦିନ; ସେହିଦିନ ଆଠବର୍ଷ ପୂରିଯାଇ ତାକୁ ନ ବର୍ଷ ପଶିବ । ବିରେଇ ଆଉ ତା’ମାମୁଁପୁଅ ଚଣ୍ଡିଆ ଅବଧାନଙ୍କ ଚାଟଶାଳୀରେ ବସିଛନ୍ତି । ବିରେଇଟି ଭାରି ଧୀର, ପଢାରେ ତା’ର ବି ଭାରି ମନ । ଖଡିପାଠ, ମିଶାଣ, ଫେଡାଣ, ହରିଗୁଣ ଛିଡାଇ ସେ ରାସପୋଥି ଧରିଛି । ଚଣ୍ଡିଆର ତେରବର୍ଷ ପୂରିଗଲାଣି । ହେଲେ କଣ ହେବ, ଆଜିଯାଏଁ ସେ ଖଡିପାଠ ଓଡାଙ୍କ ବି ଛିଡିଲା ନାହିଁ । ମାଈଁର ଗୋଟିଏ ବୋଲି ଆଖି ସେ, ତେଣୁ ସେ ଚଣ୍ଡିକୁ ମାଈଁ ବଡ ଗେହ୍ଲା କରନ୍ତି । ମା’ ମୁହଁ ପାଇ ଚଣ୍ଡି ବଡ ଉତ୍ପାତିଆ ହୋଇଗଲାଣି, ଘରୁ ବାହାରିଲା ତ ତା ନାଆଁରେ ପାଂଚଘରୁ ବୋଲଣା ଆଣିବ ସେ, ଏମିତିକି ଚାଲିଲା ଶଗଡରେ ବି ସେ ହାତ ମାରିବ । ତା ନାମରେ କେହି କିଛି ଆସି ଗୁହାରି କଲେ ମା’ ପୁଅକୁ ଦାବିବା ପଛେ ଦୂରେଥାଉ, ଓଲଟା ସେ ଗାଁ ଲୋକଙ୍କ ସାଙ୍ଗରେ କଳି କରିବେ । ମାଆଙ୍କର ବିଶ୍ୱାସ, ଚଣ୍ଡିଆଟି ଦେଖିବାକୁ ବଡ ସୁନ୍ଦର ବୋଲି ଗାଁ ମାଇକିନିଆଏ ହିଂସାରେ ତାକୁ ଯମା ସହିପାରନ୍ତି ନାହିଁ । ସେ ଚଣ୍ଡୀ ଚାଟଶାଳୀରେ ବି ବଡ ଗୋଳମାଳ କରେ । ଆପେ ତ ପଢେ ନାହିଁ ପିଲାମାନଙ୍କ ସଙ୍ଗରେ ସେ ଖାଲି ତୁଚ୍ଛାଟାରେ କଳି ଲଗାଏ; ମାର-ଧର ବି କରେ । ଦିନେ ଅବଧାନେ ସହି ନପାରି ତାକୁ ବେତରେ ଖୁବ୍ ପ୍ରସ୍ତେ ବାଡେଇଗଲେ, ଫଳରେ ଚଣ୍ଡି ପିଠିରେ ଲମ୍ବ ଲମ୍ବ ହୋଇ ନୋଳା ବସିଗଲା । ମା ତ ଏସବୁ ଦେଖି ଖୁବ୍ ଡକାପାରି କାନ୍ଦିଲେ । ସେ ଅବଧାନଙ୍କ ଚୌଦପୁରୁଷର ଶ୍ରାଦ୍ଧ କଲେ । କହିଲେ, “ମୋର କ’ଣ ନାହିଁ ଯେ ପୁଅ ପାଠଟାଏ ପଢିବ? ଆରେ, ମୋର ଯେ ବିଷୟ ଅଛି; ତିନିପୁରୁଷ ବସି ଖାଉ ।” ସେହିଦିନଠୁଁ ଚଣ୍ଡୀର ପଢା ବନ୍ଦ । ସେ ତ ତା’ହିଁ ଖୋଜୁଥିଲା । ଚଣ୍ଡୀ ସେ ଗାଁର ବାଉରି, ଧୋବା ଟୋକାମାନଙ୍କ ସଙ୍ଗରେ ଦିନରାତି ଖାଲି ବୁଲେ । ବାପେ ତାକୁ କିଛି କାମପାଇଟିରେ ଲଗାଇଲେ, ମା’ ବାଘୁଣୀ ପରି ଗର୍ଜନ କରି କହନ୍ତି, “ମୋର ଦୁଧଖିଆ ଛୁଆଟା ସେ ପୁଣି କାମପାଇଟି କରିବ କ’ଣ? ନଅଟା ନୁହେଁ କି ଛଅଟା ନୁହେଁ, ଏହି ଗୋଟାଏ ବୋଲି ତ ମୋର ଆଖି, ସେ କ’ଣ ଭିଡ କାମ କରିପାରିବ? ବୁଲୁଥାଉ ।” ବିରେଇର ବି ପଢା ବନ୍ଦ । ମାଈଁ ଖପାଟାଏ ହୋଇ କହିଲେ, “ଏ ଅବଧାନଟା କିଛି ବି ନୁହେଁ । କଣ ବା ପଢାଏ ସେ । ମାସ ନ ପୂରୁଣୁ ଦୁଇଅଣା ପଇସା ଗଣ । ଫେର୍ କଣ ନା, ଆଜି ପଣିକିଆ ଲେଖିବ, ପୂଜା ଲୋଡା – ସେରେ ଚାଉଳ, ଗୁଆଟାଏ । ଦିନ ପନ୍ଦରଟା ଯାଇ ନାହିଁ ତ ଓଡାଙ୍କ ଲେଖିବ, ଫେର୍ ପୂଜା! ନା ନା, ତା ହେବ ନାହିଁ ।” ଦୁଇ ଚାରି ଦିନ ବାଦେ ମାଈଁ ଦିନେ ମାମୁଙ୍କୁ ଡାକି କହିଲେ, “ଦେଖ ତ ଭେଣ୍ଡିଆଟା ଦିନକୁ ତିନିବେଳା ଠୁଙ୍କିବ, ତୁଚ୍ଛାଟାରେ ଗାଁରେ ସେ ବୁଲିବ କିଆଁ? ଗାଈରଖା ଟୋକାଟାକୁ ବାହାର କରିଦିଅ, ବିରିଆ ଯାଇ ଗାଈ ଜଗୁ ।” ଏପରି କଥା ଶୁଣି ମାମୁ ଟିକିଏ ମୋଡ ମୋଡ ହେଉଥିଲେ, ମାତ୍ର ଡରରେ ପାଟି ଫିଟାଇପାରିଲେ ନାହିଁ । ତା’ପରେ ମାମୁ ବିରେଇକୁ ଡାକି କଅଁଳେଇ କଅଁଳେଇ କହିଲେ, “ଆରେ ବାପ ବିରେଇ, ଏହି ଯେ ଗୋରୁପଲ ଦେଖୁଛୁ, ଏଗୁଡାକ ସବୁ ତୋର । ପର ଲୋକେ ଭଲ ଚରାଉ ନାହାଁନ୍ତି । ତେଣୁ ଏ ଗାଈ ବଳଦଗୁଡାକ ହଡା ହୋଇଗଲେଣି । ପରଲୋକର କଣ ମାୟା ଥାଏ? ତୁ ଯା, ଥଣ୍ଡାଥଣ୍ଡା ଗଛ ମୂଳରେ ବସି ଗୋରୁ ଦି’ଟା ଦେଖିବୁ । କିଛି ମେହନତ ନାହିଁ, ଖାଲି ସେମାନଙ୍କୁ ଅଡେଇ ଘେନିଯିବୁ, ସଞ୍ଜବେଳେ ଆଣି ସେମାନଙ୍କୁ ପୁଣି ଗୁହାଳରେ ପୂରାଇଦେବୁ ।” ଏକଥା ଶୁଣି ସେ ବିରେଇ ପାଂଚଣ ଖଣ୍ଡେ ଧରି ଗୋରୁ ଚରାଇ ବାହାରିଲା । ଗାଁ ଲୋକେ କିଛି କହିଲେ, ମାମୁ ଜବାବ ଦିଅନ୍ତି, “ଆଚ୍ଛା; ଛେଉଣ୍ଡର ଲାଞ୍ଜ ଦି’ଖଣ୍ଡ ପର ହାତରେ ପଡି ବୁଡିବାକୁ ବସିଲା । ତା ନିଜ ମାଲ ସେ ନିଜେ ଦେଖୁ ।” ସତକୁସତ ସେ ଗୋରୁପଲଟା ଏକା ବିରେଇର । ତାର ବାପ ମରିବା ବେଳେ ମାଈ-ଅଣ୍ଡିରା ଛଡା-ଦାମୁଡି ଦୁଇ ବୋଡି ଭଳି ଗୋରୁ ମାମୁ ଗାଁ ମଝି ଗୋହିରିରେ ଅଡାଇ ଆଣୁଥିବା ଗାଁଲୋକେ ସମସ୍ତେ ଦେଖିଛନ୍ତି ।
