ଆହୁରି ବି ଆଠ ନ’ ବର୍ଷ ଗଲାଣି, ବିରେଇର ଉଛୁଣିକା ଅଠର ବର୍ଷ ବୟସ । ପିଲାଟା ନା ଆଉ କ’ଣ? ହେଲେ, କାମ ପାଇଟିକି ସେ ବଡ ପାରିଲା । ମାମୁର ବାଟି ସଂଖ୍ୟା ଚାଷ, ଯୋଡାଏ ବାରମାସିଆଙ୍କୁ ଧରି ସେ ସବୁ ସମ୍ଭାଳିଛି । ଏବେ ମାମୁଁ ଚାଷକାର୍ଯ୍ୟଟା ତୁଚ୍ଛା ଉପରେ ଦେଖନ୍ତି । ବିରେଇ ଦେଖିବାକୁ ଯେମନ୍ତ ଡୌଲ, ତା କଥାଗୁଡିକ ବି ଖୁବ୍ ମଧୁର । ଦେହରେ ତା’ର ବାଘପରି ବଳ । ଦିନେ ପାଣ୍ଡେଇ ପାତ୍ରଙ୍କ ସାନଝିଅ କମଳୀକୁ ଗୋଟାଏ ମାରଣା ବଳଦ ବିନ୍ଧିବାକୁ ଗୋଡାଇଥିଲା – ବିରେଇ ସେ ବଳଦର ଲାଞ୍ଜ ଧରି ତାକୁ ଭିଡି ରଖିଲା । ସେ ଗାଁର ପୁରୁଷ ସ୍ତ୍ରୀ ସମସ୍ତେ ବିରେଇକୁ ଭାରି ଭଲ ପାଆନ୍ତି, ତା’ର ମଧ୍ୟ ଖୁବ୍ ପ୍ରଶଂସା କରନ୍ତି । ହେଲେ, ସେ ପ୍ରଶଂସାଟା ମାଈଁ ଶୁଣିଲେ ଖପାଟାଏ ହୋଇଯାନ୍ତି, ଲୋକଙ୍କ ସଙ୍ଗରେ ସେ କଳି କରନ୍ତି । ଚଣ୍ଡୀର ପ୍ରଶଂସା କଲେ ମାଈଁ ମନ ବଡ ଖୁସି ।

ସେ ଚଣ୍ଡୀ ତ ସଞ୍ଜ ସକାଳେ ଘରେ ପଶେ ନାହିଁ । ପାଂଚ ସାତଟା ବୁଲାଟୋକା ସାଙ୍ଗରେ ଦିନ ରାତି ସେ ଖାଲି ବୁଲୁଥାଏ । ସେମାନଙ୍କ କାମ ଗଛଚଢା, ବାଗୁଡିଖେଳ, ଚୌପଟଖେଳ, ଗଞ୍ଜେଇ ଖିଆ । ହାଲକୁ ଗୋଟାଏ ମଦତ ଖଟି ଜାରି କଲାଣି । ଅଳି କରି କାନ୍ଦି, ଡରେଇ ହରେଇ ଚଣ୍ଡୀ ତା’ମା ପାଖରୁ ଟଙ୍କାପଇସା ନିଏ, ଆପଣା ଗୋଠରୁ କୋଡିଏ ପଚିଶ ଟଙ୍କାର ଦାମୁଡିଗୁଡାକ ଗୁଆଲାଙ୍କୁ ଦୁଇ-ଚାରି ଟଙ୍କାରେ ସେ ବିକିଦିଏ । ଚାକିରିଆମାନଙ୍କ ସଲାରେ ଆପଣା ଘର ମରେଇରୁ ଧାନ ଚୋରି କରି ତାକୁ ସେ ବିକିଦିଏ । ମା’ ଏସବୁ ଜାଣିପାରି ବି ନିଜ ପୁଅର ସମସ୍ତ ଦୋଷ ଲୁଚାଏ । ଏଣେ ମା’ ଡରରେ ବାପ ବି କିଛି କହିପାରେ ନାହିଁ । ମା ଆଗେ ଲୁଚାଚୋରା କରି ଚଣ୍ଡୀକୁ କିଛି କିଛି ଟଙ୍କାପଇସା ଦେଉଥିଲେ । ଏବେ ତାଙ୍କ ହାତ ଖାଲି । ଚଣ୍ଡୀ ଟଙ୍କାପଇସା ନ ପାଇ ମା’କୁ କେତେଥର ମାଡ ଦେଲାଣି । ହେଲେ, ମା’ ମାଡ ଖାଇ ତୁନି ହୋଇ ରହେ, ବାପା ଆଗରେ ସେ କିଛି ବି କହେ ନାହିଁ ।

ଦିନେ ସେ ଗାଁ ଲୋକ ପାଂଚଜଣ ବିରେଇକୁ କହିଲେ, ଆରେ ବିରେଇ! ତୁ କଣ ମାମୁଘରେ ଏମିତି ସବୁଦିନେ ପେଟ ଭାତରେ ରହିଥିବୁ, ଆପଣାର ସଂସାର କରିବୁ ନାହିଁ? ବାପ ଦାଦିଙ୍କ ନାମ ବୁଡାଇବୁ କି? ଏ କଥାଗୁଡାକ ସେ ବିରେଇ ମନକୁ ବେଶ୍ ପାଇଲା । ସେ ଏବେ ସବୁ କଥା ଠିକ୍ ଠିକ୍ ବୁଝିଲାଣି । ମାମୁ ମାଈଁ କେବଳ କାମର ପିଆରା । ଖିଆପିଆ ସବୁକଥାରେ ପୁଅ ଉପରେ ମାମୁ ମାଈଁଙ୍କର ଯେ ଶ୍ରଦ୍ଧା, ତା ଉପରେ ତାଙ୍କର କଣିକାଏ ହେଲେ ବି ନାହିଁ । ଦେଢହଜାର ଟଙ୍କା ଖରଚ କରି ପୁଅକୁ ବିଭା କଲେ, ହେଲେ ତା’ ବିଭାର ନାମଚର୍ଚ୍ଚା ହିଁ ନାହିଁ । ଦିନରାତି ହାଡ ଭାଙ୍ଗି ସେ ଯାହା ଅର୍ଜି ଆଣୁଛି, ଚଣ୍ଡୀ ଗଞ୍ଜେଇ ମଦତ ଖାଇ ସେ ସବୁ କିଛି ଉଡାଇ ଦେଉଛି । ଏଥିଲାଗି ମାମୁ ମାଈଁ କିଛି ବି ବୋଲିବାକୁ ନାହିଁ । ନିଶ୍ଚେ ସେ ଘରକରଣା ଉଜାଡି ଦେବ ।

ଦିନେ ସଞ୍ଜବେଳେ ମାମୁ ମାଈଁ ପିଣ୍ଡାରେ ବସିଛନ୍ତି; ବିରେଇ କାମଧନ୍ଦା ସାରି ଯାଇ ସେମାନଙ୍କ ପାଖରେ ବସିଲା । ମାମୁ ମାଈଁ ବିରେଇକୁ ଦିନବେଳର କାମପାଇଟି କଥା ପଚାରିଲେ । କାମପାଇଟି କଥା ଛଡା ମାମୁ ମାଈଁ ସାଙ୍ଗରେ ବିରେଇ ଆଉ କେବେବି କିଛି କଥାଭାଷା ହୁଏ ନାହିଁ! ବିରେଇ ଜବାବ ଦେଇ ସେମାନଙ୍କ ପାଖରେ ବସିଥାଏ । ମାମୁ ପଚାରିଲେ, “କିରେ ବିରେଇ! ଆଉ କିଛି କଥା ଅଛି?” ତହୁଁ ସେ ବିରେଇ ଦଣ୍ଡେ ଗୁମ୍ମାରି ବସି ଦୁଇଟା ହାଇ ମାରି କହିଲା, “ମାମୁ ମୁଁ ଏବେ ଆପଣା ଘରକୁ ଯିବି ।” ଏକଥା ଶୁଣି ସେ ମାମୁ ମାଈଁ ତ ହଠାତ୍ ଚମକି ପଡିଲେ, ତାଙ୍କ ମୁଣ୍ଡରେ ଯେମନ୍ତ ବଜ୍ରଟାଏ ଭାଙ୍ଗିପଡିଲା । ମାମୁ ମାଈଁ ଦୁଇଜଣଙ୍କର ଦୁଇ ବର୍ଷ ହେଲା ଶ୍ୱାସ ବେମାରି । ସଞ୍ଜବେଳେ ଚାରିଅଣାର ଟେଳାଏ ଟେଳାଏ ଆପୁ ଗିଳି ପକାଇଲେ ଟିକିଏ ଚାଲବୁଲ ହୋଇପାରନ୍ତି ସେମାନେ । ମାମୁ ତ ପିଣ୍ଡାରୁ ଓହ୍ଲାଇବାକୁ ନାହିଁ, ଚଣ୍ଡିଆର ତ ଏହି ଦଶା, ବିରେଇ ଏହି ସମୟରେ ବାହାରିଗଲେ ଆଉ କଣ ଘରକରଣା ରହିବ? ମାମୁ ଦୁଇ ଚାରିଟା ନିଶ୍ୱାସ ପକାଇ କଅଁଳେଇ କଅଁଳେଇ କହିଲେ, ହଁ ରେ ବାପ, ଘରକୁ ଯିବୁ ନାହିଁ କ’ଣ? ରହ, ମୁଁ ତୋଲାଗି କନ୍ୟାଟିଏ ଖୋଜାଖୋଜି କରୁଛି; ତୋର ବାହାଘର କରାଇଦେବି, ଦି’ ପ୍ରସ୍ତ ଘର ବି ତୋଲାଗି ବନେଇ ଦେବି । ତୁ ତ ଉଛୁଣିକା ପିଲାଟା, ଅଲଗା ଏକୁଟିଆ ହୋଇ କ’ଣ କେବେବି ରହିପାରିବୁ? ଏ ଗାଁ ଲୋକଙ୍କ କଥା ତୁ ମୋଟେ ଜାଣି ନାହୁଁ? ମୁଁ ପରା ବୁଝି ବୁଝି ଆସି ବୁଢା ହେଲାଣି; ସବୁ ତୋ ପାଖରୁ ଛଡେଇ ନେବେ, ଶେଷକୁ ତୁ ଭକୁଆ ହୋଇ ବସିଥିବୁ । ହେଉ ହେଉ ଆଉ ଯୋଡାଏ ବର୍ଷ ରହିଯାଆ । କଣ କହୁଛୁରେ ବାପ?” ବିରେଇ କହିଲା, “ନା, ମୁଁ ଘରକୁ ଯିବି ।” ମାଈଁ ଟିକିଏ ବଡ ରାଗୀ । ଚଣ୍ଡୀ ହଜାର ଦୋଷ କରୁ, ତାକୁ କେବେ କିଛି ବି କହିବେ ନାହିଁ, ମାତ୍ର ଆଉ କେହି ତାଙ୍କ କଥା ଟିକିଏ ଅମାନ୍ୟ କଲେ ଘଡିଏ ଯାଏଁ ତା’ ଉପରେ ସେ ଗର୍ଜୁଥିବେ । ତେଣୁ ସେ ଟିକିଏ ରାଗିଯାଇ କହିଲେ, “କିରେ ବିରେଇ! ମାମୁ ସେ ମୁରବି; ତାଙ୍କ କଥା ତୁ ଅମାନ୍ୟ କରୁଛୁ? ଗାଁଲୋକଙ୍କ ବୁଦ୍ଧିରେ ପଡିଲୁଣି କିରେ? ଆରେ, କହିବାକୁ ତ ଢେର୍; ହେଲେ ରହିବାକୁ କିଏରେ? ଏ ଯୋଗିନୀଖିଆ ଘରଭଙ୍ଗା ଲୋକଙ୍କ ବୁଦ୍ଧିରେ ତୁ ଆଦୌ ପଡନା । ପାଂଚବର୍ଷର ଛେଉଣ୍ଡ ଲଙ୍ଗଳା ହୋଇ ଦାଣ୍ଡରେ ପଡିଥିଲୁ । ଏଇ ମାମୁ ଥିଲେ ବୋଲି ଅଣ୍ଡାଟି ଭେଣ୍ଡିଆ ହୋଇ ଆଜି କଥା କହୁଛି । ଏହି ଯୋଗିନୀଖିଆଏ ସେତେବେଳେ ସମସ୍ତେ ତ ଥିଲେ, ତୋ ତୁଣ୍ଡରେ ପେଜ ମନ୍ଦାଏ କାହିଁ କେହି ତ ଦେଲେ ନାହିଁ? ନଣନ୍ଦେ ମରିବାବେଳେ ମୋ ହାତ ଧରି ସେ ବାରବାର କହି ଯାଇଛନ୍ତି, ‘ଖବରଦାର! ମୋ ବିରେଇକୁ କୁଆଡେବି ଛାଡିଦେବ ନାହିଁ, ବରାବର ଘରେ ରଖିବ । ଅଳପାଇଷିଆ ଗାଁ ଲୋକେ ତାକୁ ଫୁସୁଲେଇଲେ ସେସବୁ ତାକୁ ଶୁଣିବାକୁ ଦେବ ନାହିଁ ।’ ତୁ ମୋ କଥା, ବାପା ବଦଳରେ ମାମୁ କଥା ଯଦି ନ ଶୁଣିବୁ, ଆପେ ଉଡି ପୋଡିଯିବୁ, କାହାର କ’ଣ ଯିବ?” ମାମୁ କହିଲେ, “ଥାଉ ଥାଉ ସେସବୁ କଥା ପଛେ ହେବ, କଥା କଣ କୁଆଡେ ପଳାଉଛି? ଦିଅ ଦିଅ; ବୋହୂକୁ ଡାକିଦିଅ ଛୁଆଟା କାମ ପାଇଟି କରି ଥକିଛି, ଆଗେ ତାକୁ ଭାତ ଦିଅ, ଚଣ୍ଡିଆ ନ ଆସିଲା ନାହିଁ ।” ଏକଥା ଶୁଣି ସେ ବିରେଇ ତା’ ମନ ମଧ୍ୟରେ ବଡ ହସିଲା, ‘ଓହୋ! ଆଜି ଯେ ମାମୁଙ୍କର ବଡ ଦୟା!’ ରୋଜ ତ ଚଣ୍ଡୀ ନ ଆସିଲେ ଖିଆପିଆ ହୁଏ ନାହିଁ, ଚଣ୍ଡୀ ଗାଁ ବୁଲି ବାହୁଡିବାକୁ ରାତି ଛ’ଘଡି । ମାମୁ ମାଈଁଙ୍କର ଶ୍ୱାସରୋଗ, ତାହା ଉପରେ ପୁଣି ଆପୁର ନିଶା, ତେଣୁ ରାତିସାରା ମୋଟେ ନିଦ ହୁଏ ନାହିଁ ସେମାନଙ୍କୁ, ସେମାନେ ଖାଲି ଖୁଁ ଖୁଁ ହୋଇ କାଶୁଥାନ୍ତି । ପାହାନ୍ତିଆ ପହର ଥଣ୍ଡା ପବନ ବହିଲେ ଯାଇ ନିଦ ମାଡେ ସେମାନଙ୍କୁ, ହେଲେ କଣ ହେବ? ଚିନ୍ତା ଭାବନାରେ ଆଜି ସେ ନିଦ ବି ନାହିଁ ।