ତହିଁ ଆରଦିନ ସକାଳେ ବିରେଇ ଆଣ୍ଠୁଯୋଡିକ କୁଣ୍ଢେଇ ପିଣ୍ଡାରେ ତୁନି ହୋଇ ବସିଛି । ଖରା ପିଢା ଉପରୁ ଯାଇ ମଝି ବାହାରେ ପଡିଲାଣି, ମାମୁ ଉଠିଆସି ବିରେଇକୁ ଦେଖି କହିଲେ, “କିରେ ବାପ! ତୁନି ହୋଇ ବସିଛୁ? ଯା ଯା, ବେଙ୍ଗଳା ଖେଳାଇ ଦେ ଯା । ଭଙ୍ଗା ପୁଞ୍ଜିଟା ରଣବଣ ହୋଇ ପଡିଛି ।” ବିରେଇର କିନ୍ତୁ ସେଇ ପଦେ କଥା, ‘ନା, ମୁଁ ଘରକୁ ଯିବି ।’ ମାମୁ ଆଜି ବି ଢେର୍ ବୁଝାଇଲେ । ଟେକାଟେକି କରି ତାକୁ ଅନେକ କଥା ମଧ୍ୟ କହିଲେ । ମାତ୍ର ବିରେଇର ସେହି ଗୋଟାଏ ଉତ୍ତର, ‘ସେ ଘରକୁ ଯିବ ।’ ସେତେବେଳକୁ ମାଈଁ ବିଛଣାରୁ ଉଠିଆସି ଆଖି ମିଳି ମିଳି ସବୁକଥା ତ ଶୁଣୁଥିଲେ । ଏକାବେଳକେ ଖପାଟା ହୋଇ ସେ କହିଲେ, “ଯିବୁ ତ ଚାଲିଯା । ଯିବି ଯିବି – ଭଜନମାଳା ଧରିଛୁ ଯେ ।” ବିରେଇ କହିଲା, “ମୋ ବାପର ଯାହା ସବୁ ଚିଜବସ୍ତୁ ଆଣିଥିଲ, ସେତକ ମୋତେ ଫେରାଇ ଦିଅ ।” ଏକଥା ଶୁଣି ମାଈଁ ସେହିପରି ତେଜରେ କହିଲେ, ‘ଚିଜବସ୍ତୁ କଣ ରେ? ପାଣ୍ଠିପଲାଣ ଦି’ଖଣ୍ଡ ଆଣିଥିଲେ; ଯା, ଯା, ଉଇ ଖାଇଯାଇ ପଡିଛି, ତାକୁ ମୁଣ୍ଡାଇ ତୁ ଘେନି ଯା । ବରଷେ ନୁହେଁ, କି ଦି’ ବରଷ ନୁହେଁ, କୋଡିଏ କୋଡିଏ ବର୍ଷ କାଳ ଖୁଆଇପିଆଇ ଭେଣ୍ଡିଆଟିଏ କରିଦେଲୁଁ । ଏଣିକି ମୁଣ୍ଡ ହାତ ପାଇଲା କିନା? ମୁଁ ତାଙ୍କୁ ବାରବାର ସେତିକିବେଳେ କହିଥିଲି – “ପରପୁଅ ଗୁଞ୍ଜାରୁଅ, ସେ ବଲେଇରେ ପଶନା । ଶୁଣିଲେ ନାହିଁ, ଏବେ ଭୋଗ ।” ସବୁ ଶୁଣି ସେ ବିରେଇ ତୁନି ହୋଇ ଏକକାନିଆ ପାଂଚଣ ଖଣ୍ଡ ଧରି ଉଠିଗଲା ।

ମକ୍ରୁ ବିଶାଳର ସରବରି ପନ୍ଦର ମାଣ ଚାଷ ଜମି ଥିଲା । ଜମିଟା ବଡ ଭଲ ମଟାଳିଆ, ଏକଚକିଆ, କଳିନ୍ଦ । ପୀତେଇ ପାତ୍ରେ ସେ ଜମିଟା ଆପଣା ନାମରେ କରିନେବା ଲାଗି ଢେର୍ ଫନ୍ଦିଫିକର କରିଥିଲେ । ସେଥିଲାଗି ଜମିଦାର ଶ୍ୟାମ ସ୍ୱାଇଁଙ୍କୁ ଲାଂଚ ରିସପତ୍ ମଧ୍ୟ ଯାଚିଥିଲେ, ମାତ୍ର ସ୍ୱାଇଁଏ ତ ବଡ ବିବେକୀ ଲୋକ, ପୁଣି ଗାଁର ପାଂଚଜଣଙ୍କ ଡରରେ ସେହି ମକ୍ରୁ ବିଶାଳ ନାମରେ ରଖି ଦେଇଛନ୍ତି । ବିରେଇ ଗାଁରେ ମୂଲ ଲାଗେ । ଏଣେ ଚାଷ ସଜ ତ ନାହିଁ, ତେଣୁ ସେ ତା’ ଜମିଗୁଡିକ ବଖରା ଲଗାଇଦେଲା ।

ବିରେଇଟି ତ ବଡ କାମିକା, ପର ନ-ଛ’ରେ ସେ ଆଦୌ ନ ଥାଏ, ଆପଣା ଦୁଃଖଧନ୍ଦାରେ ସଦା ସର୍ବଦା ସେ ଲାଗିଥାଏ । ସଞ୍ଜବେଳେ ପାଇଟିରୁ ଆସି ମୁଢିମୁଢା ପୁଞ୍ଜାଏ ସେ ତା’ ପାଟିରେ ପକାଏ । କୋଡିଟାଏ କାନ୍ଧରେ ପକାଇ ବାହାରିପଡେ । ଆପଣା ଡିହରେ ବର୍ତ୍ତମାନ ରହିବା ଭଳି ଗୋଟିଏ ସାନ ଘର ସେ ବିରେଇ ବନାଇଲା । କାନ୍ଥ ସେ ଯେମିତି ଛିଡା କରିଛି, ମଉସା ପିଉସା ଗାଁର ଆଉ ପାଂଚଜଣ ଡକରା ନାହିଁ, କି ହକରା ନାହିଁ, ବିରେଇ କାହାରିକୁ କିଛି ବି କହି ନାହିଁ, ଧାଇଁଆସିଲେ, ଆପଣା ଆପଣା ଘରୁ କାଠ କୁଟା ବାଉଁଶ ଆଣି ଘରଟାଏ ଛିଡା କରାଇଦେଲେ । ବିରେଇର ଅଉଲ ବିଲ – ଭାରି କଳିନ୍ଦ । ଧାନ ପାଚିବାରୁ ତିରିଶ ଭରଣ ସରିକି ଭାଗ ସେ ବିରେଇ ପାଇଲା । ବର୍ଷକ ଖାଇବା ଭଳି କିଛି ରଖି ସବୁ ଧାନଗୁଡିକ ସେ ବିକି ପକାଇଲା । ଆଉ ସେହି ଟଙ୍କାରେ ସେ ହଳିଆ ବଳଦ; ଚାଷ ସରଞ୍ଜାମ କିଣି ଆପଣା ଚାଷରେ ଲାଗିଗଲା । ବର୍ଷ ଚାରିଟା ଭିତରେ ସେ ବିରେଇ ତା’ ବାପ ଅମଳିକା ଘର ଛିଡା କରିଦେଲାଣି । ସେହିପରି ତିନି ପ୍ରସ୍ତ ଘର, ମାଈ ଅଣ୍ଡିରା ଦେଢ ବୋଡି ଗୋରୁ, ପୂରା ଧାନ ପାଂଚ ଛ’ଟା ମରେଇ ଛଡା ।

ବନ୍ଧୁବାନ୍ଧବ ହାମଦରଦୀ ପାଂଚଜଣ କେତେଥର କହିଲେଣି, “ଆରେ ବିରେଇ! ତୁ କି ସବୁଦିନେ ଡାଙ୍ଗୁଆ ମାଙ୍ଗୁଆ ହୋଇ ରହିଥିବୁ? ଏଣିକି ତୁ ତୋ ପିତୃଲୋକ ପାଣି ମୁଠାଏ ପାଇବାର ବାଟ କର ।” ବିରେଇ ବି ଏଥର ବୁଝିଲାଣି, ବିଭାଟାଏ ନ ହେଲେ ନ ଚଳେ । କାମ ପାଇଟିରୁ ଆସି ରନ୍ଧାବଢା କରିବାଟା ଏଣିକି ବଡ ଦିକ୍ ଲାଗିଲାଣି ତାକୁ । ବାଧିକା ପଡିଲେ ପାଣି ମନ୍ଦାଏ ଦେବାକୁ, ଗୋଡହାତରେ ହାତ ବୁଲାଇ ଦେବାକୁ ବି କେହି ସାହା ଭରସା ନାହିଁ ତାର । ତେଣୁ ସେ ବିରେଇ ବିଭା କରିବାକୁ ମନ କଲା ସତ; ହେଲେ ଏତେ ଟଙ୍କା ତାପାଖେ କାହିଁ? ଆଉ ପାଟକ ନୁହେଁ ଯେ, ମନ କଲା ତ ବିଭା ହୋଇପଡିଲା । କିପାଇଁ କେଜାଣି, ବଳରାମଗୋତ୍ରୀ ପନ୍ଥାରେ କନ୍ୟାର ବଡ ଅଭାବ ପୁଣି ଦର ଭାରି ଚଢା । ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ କନ୍ୟା ପାଂଚଶଠାରୁ ହଜାରେ ଦୁଇ ହଜାରେ ଟଙ୍କାରେ ବିକ୍ରି ହେବାର ଏ ଲେଖକଙ୍କୁ ଜଣା । ଅଜଣା ପାଠକ ଆପଣ ପଚାରିବେ, “କନ୍ୟାର ଦାମ୍ ଏତେ ଊଣା ଅଧିକ କିଆଁ? କନ୍ୟାଗୁଡିକ ଫୁଟ ଗଜରେ ମାପ ବା ଦଣ୍ଡି ତରାଜୁରେ ଓଜନ ହେଉଥିବେ, ମାପ ବା ଓଜନ ଊଣା ଅଧିକରେ ଦର ଊଣା ଅଧିକ ହୁଏ ।” ନାହିଁ ନାହିଁ, ତାହା ନୁହେଁ, ଆମ୍ଭମାନଙ୍କୁ ଭିତିରିଆ କଥା ଭଲ ଜଣା । ସେଥିରେ ଅସଲ ହାଲ ଚୁମ୍ବକରେ ଦୁଇ ଚାରି କଥାରେ କହିବୁଁ । ବଳରାମଗୋତ୍ରୀ ପନ୍ଥାରେ ନ ଥିଲାଲୋକ ନାହାଁନ୍ତି ବୋଲନ୍ତୁ, ସେମାନେ ଭାରି ପରିଶ୍ରମୀ ଏବଂ ଖରଚପତ୍ରରେ ଭାରି ଚିପା । ବଳେ ସମସ୍ତଙ୍କ ହାତରେ କିଛି କିଛି ଟଙ୍କା ଜମିଯାଏ । କନ୍ୟାର ବୟସ ବା ରୂପଗୁଣ ବିଷୟରେ କିଛି ବି ଚିନ୍ତା ନାହିଁ – ବରର ବୟସକୁ ଧରି କନ୍ୟାର ଦରଦାମ୍ କଷାଯାଏ । ବରର ବିବାହର ବୟସ ହେଲା । ଏଣେ ଘରେ ତ ସେତେ ଟଙ୍କା ନାହିଁ, ତେଣୁ ଆପେ ପରିଶ୍ରମ କରି ସେ ବିରେଇ ଟଙ୍କା ଜମାଏ । ଟଙ୍କାଟା ଠିକ୍ ହେଉଁ ହେଉଁ ବରର ବୟସ ହୋଇଗଲାଣି ପଚାଶ କିମ୍ବା ଧନବନ୍ତ ଲୋକ ଦୋଜବର ଓ ତେଜବର ବୟସ ଷାଠିଏ । ଏଣେ କନ୍ୟାଟିର ବୟସ ୧୦/୧୧ ଭିତରେ । ସେହି ସମସ୍ତ ଜାଗାରେ ଦର ଚଢିଯାଏ । ବରର ଏହିପରି ହାଲ ଜାଣିବ । ସେ ବିରେଇ ବିଭା ହେବା ଲାଗି ଟଙ୍କା ମଷାଏ ଯାହା ହାତରେ ପଡେ ଥୋଇଦିଏ । ତେଣୁ ସେ ବିରେଇ ତା’ଘର କଣରେ ଅନ୍ଧାରିଆ ଗୋଟିଏ ଠେକି ପୋତିଛି, ସେଇଥିରେ ହିଁ ବିରେଇ ସବୁଟଙ୍କା ପକାଇଦିଏ ।