କମଳଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ଏହି ଅତର୍କିତ ପ୍ରଶ୍ନ ମୁରଲୀନାଥଙ୍କୁ ଅବାକ୍ କରିଦେଲା । ବହୁ ପ୍ରଯତ୍ନ କରି ମଧ୍ୟ, ସେ ତାଙ୍କ ପ୍ରଶ୍ନର କୌଣସି ଉତ୍ତର ଭାବି ପାରିଲେ ନାହିଁ ।
ଧନ ଅର୍ଜନ ପାଇଁ ସେ ରାଜାଙ୍କର ସେବା କରୁଥାନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ରାଜବଂଶଜମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ତାଙ୍କ ମନରେ ଦ୍ୱେଷ ଭାବ ଥାଏ । ତାଙ୍କର ଦୃଢ ବିଶ୍ୱାସ ଯେ, ରାଜା ଯେତେ ଆଦର ପୂର୍ଣ୍ଣ, ଅମାୟିକ ବ୍ୟବହାର କଲେ ମଧ୍ୟ, ତାଙ୍କର ଅନ୍ତର ଅହଂକାର ଭରା ଅଟେ ।
ତାଙ୍କ ବିଚାରରେ କ୍ଷମା, ଦୟା, କରୁଣା ଏ ସବୁର ଅଧିକାର କେବଳ ଭଗବାନଙ୍କରହିଁ ଅଛି । ତେଣୁ ସେ ସର୍ବଦା ଈଶ୍ୱର ଓ ତାଙ୍କର ସୃଜନ ସୃଷ୍ଟିର ସମ୍ପଦ ରମଣୀୟ ପ୍ରକୃତିକୁ ଆଧାର କରି କବିତା ରଚନା କରିଥାନ୍ତି ।
ବିଚଳିତ ମୁରଲୀନାଥ ରାଜାଙ୍କ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଦେଇ ପାରୁ ନ ଥିବା ଦେଖି ବୟୋବୃଦ୍ଧ କବି ଗଙ୍ଗାଭଟ୍ଟ ବ୍ୟଙ୍ଗଭରା, ନିମ୍ନ ସ୍ୱରରେ କହିଲେ, “ପ୍ରଭୁ, ମୁରଲୀନାଥ ଏହି ସରଳ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଦେଇ ପାରୁ ନ ଥିବାର କାରଣ ତାଙ୍କର ରାଜବଂଶଜମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ଉଦାସୀନତା, ଓ ଅସଦ୍ଧାରଣା ପୋଷଣ ହେତୁ ହୋଇପାରେ ।”
ଗଙ୍ଗାଭଟ୍ଟଙ୍କ କଥା ଶୁଣି କମଳଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କ ମନରେ ଭାବାନ୍ତର ସୃଷ୍ଟି ହେଲା । ସେ ତିକ୍ତ ସ୍ୱରରେ କହିଲେ, “ଯୁବକବି, ଜୀବିକାର୍ଜନ ପାଇଁ, ନିଜ ମନୋଭାବର ବିପରୀତ କରିବାର ଆବଶ୍ୟକତା ନାହିଁ । କାଲିଠାରୁ ଆପଣଙ୍କୁ ଦିନକୁ ତିନିଥର ଭୋଜନ ଓ ଅନ୍ୟ ସୁବିଧା ମାନ ଯୋଗାଇ ଦିଆଯିବ । ଆପଣ ଆରାମ୍ରେ ନିଜ ଘରେ ରହି ନିଜ ଅଭିରୁଚି ଅନୁଯାୟୀ କବିତା ରଚନାରେ ମଗ୍ନ ରହନ୍ତୁ ।”
କମଳଚନ୍ଦ୍ର ଏହିପରି କହି, ଭରପୁର ସଭାରେ ମୁରଲୀନାଥଙ୍କର ଘୋର ଅପମାନ କଲେ । ଏହି ଅପମାନ ତାଙ୍କଲାଗି ଅସହ୍ୟ ଥିଲା । କିନ୍ତୁ ସେ କ’ଣ ବା ଆଉ କରିପାରିବେ? ସେଇ ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ମୁରଲୀନାଥ ରାଜାଙ୍କୁ ନିଜ ତରଫରୁ କୌଣସି ସ୍ପଷ୍ଟୀକରଣ ଦେଲେ ନାହିଁ । କେବଳ ନମସ୍କାର କରି, ମୁଣ୍ଡ ତଳକୁ କରି ସେ ସ୍ଥାନ ପରିତ୍ୟାଗ କଲେ ।
ଏହି ଘଟଣା ପରଠାରୁ ମୁରଲୀନାଥ ଖୁବ୍ ଉଦାସ ଓ ବିଷର୍ଣ୍ଣ ରହିଲେ । ରାତିରେ ତାଙ୍କୁ ନିଦ ମଧ୍ୟ ହେଉ ନ ଥାଏ । ରାଜଭବନରୁ କ୍ରମାନ୍ୱୟରେ, ତିନିଥର ଭୋଜନ ଆସୁଥାଏ । ମାତ୍ର ତାହା ତାଙ୍କୁ ବିଷସଦୃଶ ମନେ ହେଉଥାଏ । ମାନସିକ ଆଘାତ ସହିତ, ନିଦ୍ରା ଓ ଆହାର ତ୍ୟାଗ ହେତୁ, ସେ ଜଣେ ଅସୁସ୍ଥ ଲୋକ ପରି ଦେଖାଗଲେ । ତାଙ୍କର ଶରୀର କ୍ଷୀଣ ଓ ଦୁର୍ବଳ ହୋଇଗଲା ।
ଏହି ଅବସ୍ଥାରେ, ଦିନେ ସକାଳେ ମୁରଲୀନାଥ ଲକ୍ଷ୍ୟହୀନ ଭାବରେ ବାହାରେ ବୁଲୁଥାନ୍ତି । ଗ୍ରାମର ସୀମା ପାରି ହୋଇ କିଛି ଆଗକୁ ଆସିବା ପରେ, ସେ ଏକ ଗଛତଳେ ଥକା ମାରି ବସି ପଡିଲେ । ତାହା ଏକ ଫଳ ଉଦ୍ୟାନ ଥିଲା । ସେଠାରେ ଧୀର ଶୀତଳ ପବନ ବହୁଥାଏ । ପାଖରେ ଛୋଟ ଜଳଧାରଟିଏ ବୋହିଯାଉଥାଏ । ପ୍ରକୃତିର ଏହି ଆହ୍ଲାଦକାରୀ ପରିବେଶ, ତାଙ୍କ ମନର ଉଦ୍ବେଗକୁ ଅନେକାଂଶରେ ହ୍ରାସ କଲା । ରାଜାଙ୍କର ଅପମାନଜନକ କଥାର ଆଘାତରେ ମ୍ରିୟମାଣ ତାଙ୍କ ହୃଦୟରେ ଧୀରେ ଧୀରେ ଆତ୍ମବିଶ୍ୱାସ ସଂଚାର ହେଉଥାଏ । ତାଙ୍କ ଭିତରେ ନୂତନ ପ୍ରେରଣା ଓ ଉତ୍ସାହ ଜାଗି ଉଠୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ, ସେ ଏହା ସ୍ଥିର କରି ପାରୁ ନ ଥାନ୍ତି ଯେ, ସେ କିପରି କମଳଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ଆସ୍ଥାଭାଜନ ପୁନର୍ବାର ହୋଇପାରିବେ ।
