ସେ ତାଙ୍କୁ ଏପରି ଅବସ୍ଥାରେ ଦେଖି କ୍ରୋଧରେ ଜଳିଗଲେ ଓ ତିରସ୍କାର ପୂର୍ବକ କହିଲେ, “ଆରେ ନୀଚ, ପାପୀ, ଅଧର୍ମୀ ରାଜା, ତୁ ତୋ ନିଜକୁ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କର ପରମ ଭକ୍ତ ବୋଲାଉଛୁ? ତୁ ମୋତେ ନିମନ୍ତ୍ରଣ କରି ନିଜେ ଭୋଜନ କଲୁ । ତୁ ମୋତେ ଏପରି ଅପମାନ କରିବାକୁ କିପରି ବା ସାହସ କଲୁ? ମୋର ନାମ ପଡିଲେ ତିନିଲୋକ ଓ ଦେବତାମାନେ ମଧ୍ୟ ଭୟରେ ଥରହର ହୋଇଯାଆନ୍ତି । ଏବେ କାଳରୂପୀ ମୋର ଅଭିଶାପଠାରୁ ତୋତେ କେହବି ରକ୍ଷା କରିପାରିବେ ନାହିଁ ।”

ଦୁର୍ବାସାଙ୍କର କ୍ରୋଧାଗ୍ନିରେ ଅମ୍ବରୀଷ ଆଦୌ ବିଚଳିତ ନ ହୋଇ ତାଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ମଥା ନତ କରି କହିଲେ, “ପଣ୍ଡିତମାନଙ୍କ ପରାମର୍ଶ ଅନୁସାରେ, ବ୍ରତଭଙ୍ଗ ଭୟରେ ବେଦର ନିୟମାନୁଯାୟୀ କେବଳ ଜଳପାରଣା ମାତ୍ର କରିଛି । ମୁଁ ଏବେ ମଧ୍ୟ ଭୋଜନ ନକରି ଆପଣଙ୍କ ପ୍ରତୀକ୍ଷାରେହିଁ ରହିଛି । ଭୁଲ୍ ଥିଲେ କ୍ଷମା କରନ୍ତୁ ।”

ଦୁର୍ବାସା ଗର୍ଜି ଗର୍ଜି କହିଲେ “କ୍ଷମା? ଦୁର୍ବାସା ତ କ୍ଷମା କରିବା କେବେବି ତା’ ଜୀବନରେ ଶିଖିନାହିଁ । ତୁ ତୋର ପାପର ଫଳ ଅଚିରେ ଭୋଗ କରିବୁ ଏବଂ ତା’ ପରେ ତୁ ଉପଲବ୍ଧି କରିବୁ ତପସ୍ୟା ବଡ ନା ଭକ୍ତି ବଡ ।” କୁହାଯାଏ ଦୁର୍ବାସାଙ୍କର ତପଃଶକ୍ତି ତାଙ୍କ ଜଟାରେ ଥାଏ । ସେ ଯେତେବେଳେ କ୍ରୋଧବଶତଃ ଜଟା ଟାଣନ୍ତି ସେତେବେଳେ ତପସ୍ୟା ଶକ୍ତିଗୁଡିକ କ୍ରମେ କ୍ରିୟାଶୀଳ ହୋଇ ଉଠନ୍ତି ଓ ତାଙ୍କର ଇଚ୍ଛା ଅନୁସାରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି ।

ସେ କ୍ରୋଧର ଆବେଗରେ ନିଜର ଏକ ଲମ୍ବା ଜଟାକୁ ଜୋର୍ରେ ଝାଡୁ ଝାଡୁ ଯୋଗଦଣ୍ଡକୁ ସ୍ପର୍ଶ କଲେ । ବାସ୍ । ଆଖି ପିଛୁଳାକେ ଆକାଶରୁ ଅଗ୍ନିକଣା ବର୍ଷିବାକୁ ଲାଗିଲା ଓ ଆକାଶ କଳା ଧୂଆଁରେ ଭରିଗଲା । ସେଇ କଳାଧୂଆଁ ଭିତରୁ ଏକ ବିକଟାଳ ରାକ୍ଷସ ରୂପ ନେଲା; ତା’ର ନାମ କୃତ୍ୟ ଥିଲା ।

ପ୍ରକଟ ହେବା ମାତ୍ରେହିଁ କୃତ୍ୟ ଅମ୍ବରୀଷଙ୍କୁ ମାରିବାକୁ ଉଠିଲା । ତା’ ପୂର୍ବରୁ ଶ୍ରୀବିଷ୍ଣୁଙ୍କର ସୁଦର୍ଶନ ଚକ୍ର ଆସି ଅଗ୍ନିବର୍ଷଣ କରି କୃତ୍ୟକୁ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ରୂପେ ଭସ୍ମ କରିଦେଲା । ଏ ଦୃଶ୍ୟ ଦେଖି ଦୁର୍ବାସା ଖୁବ୍ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ ହୋଇଗଲେ । ସୁଦର୍ଶନ ଚକ୍ର କୃତ୍ୟକୁ ମାରିବା ପରେ ଦୁର୍ବାସାଙ୍କ ଆଡେ ସେ ସିଧା ଦୌଡିଲା । ଦୁର୍ବାସା ଆହୁରି ଗୋଟିଏ ଜଟା ଛିଡାଇ ସେହି ସୁଦର୍ଶନଚକ୍ର ଉପରକୁ ତାକୁ ଫୋପାଡିଲେ । ତାହା ସୁଦର୍ଶନ ଚକ୍ରକୁ ନିଜ ରାସ୍ତାରେ ଯିବାପାଇଁ ବାଧା ସୃଷ୍ଟି କଲା । କିନ୍ତୁ ପରେ ସେ ବାଧା ଛିନ୍ନଛତ୍ର ହୋଇ ପଡିବାରୁ ପୁଣି ଦୁର୍ବାସା ତାଙ୍କର ଅନ୍ୟ ଏକ ଜଟା ଛଡାଇ ଚକ୍ର ଉପରକୁ ପକାଇଲେ । ସେଥିରେ ଆକାଶ ଘୋର୍ ଅନ୍ଧକାରରେ ଆଚ୍ଛନ୍ନ ହେଲା । ମନେହେଲା ଚକ୍ର ଯେପରି କେଉଁଠି ହଜିଗଲା । କିନ୍ତୁ ପରକ୍ଷଣରେହିଁ ଚକ୍ର ନିଜର କିରଣ ଦ୍ୱାରା ସେହି ପ୍ରଳୟ ଅନ୍ଧକାରକୁ ନିବାରିତ କରି ଝଲମଲ କରି ଉଠିଲା ଓ ପୁଣି ତାହା ଦୁର୍ବାସାଙ୍କୁ ଗୋଡାଇଲା । ଚକ୍ର ନିକଟତର ହୁଅନ୍ତେ ତାଙ୍କର ଜଟାଗୁଡିକ ସବୁ ଜଳିଗଲା ଓ ତତ୍ସହିତ ତାଙ୍କର ସମସ୍ତ ତପୋବଳ ମଧ୍ୟ ନଷ୍ଟ ହୋଇଗଲା ।

ଚକ୍ର ସେମିତି ଗୋଡାଇଥାଏ । ସେ ତିନିଲୋକ ଦୌଡି ଦୌଡି ଶେଷରେ ଯାଇ ବ୍ରହ୍ମଲୋକରେ ପହଁଚିଲେ । ସେଠି ନାରଦଙ୍କ ସହିତ ପୁଣି ତାଙ୍କର ଦେଖା ହେଲା । ଦୁର୍ବାସା ଦୌଡି ପଳାଇବାର ଦେଖି ସେ ଅଳ୍ପ ହସି ପଚାରିଲେ, “ଏତେ ତରବର ହୋଇ ଆପଣ କୁଆଡେ ଯାଉଛନ୍ତି?” କିନ୍ତୁ ତାଙ୍କ ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତର ଦେବାକୁ ମଧ୍ୟ ଦୁର୍ବାସାଙ୍କ ନିକଟରେ ଆଉ ଅବସର ନଥିଲା । ସେ ପଛରେ ଅନୁଧାବନ କରୁଥିବା ଚକ୍ରକୁ ଶଙ୍କିତ ଚିତରେ ଚାହିଁ ଆହୁରି ଜୋର୍ରେ ଯାଇ ସିଧା ବ୍ରହ୍ମାଙ୍କ ଚରଣରେ ପଡି ରହିଲେ ।

“ମୋତେ ରକ୍ଷା କରନ୍ତୁ ବ୍ରହ୍ମଦେବ । ସୁଦର୍ଶନଚକ୍ର ମୋ ପଛରେ ଗୋଡାଇଛି ।”

ବ୍ରହ୍ମା ନିଜର ଅସହାୟତା ପ୍ରକାଶ କରି କହିଲେ, “ଋଷିବର, ତମେ ତ ଜାଣିଛ ଯେ ମୁଁ ନିଜେହିଁ ଶ୍ରୀବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ନାଭିକମଳରୁ ସୃଷ୍ଟ । ମୁଁ ବା କିପରି ତାଙ୍କ ଚକ୍ରକୁ ରୋକି ପାରିବି?”

ଦୁର୍ବାସା ସେଠୁ ଯାଇ ଶିବଙ୍କ ପାଖରେ ପହଁଚିଲେ ଓ ତାଙ୍କ ଚରଣରେ ପତିତ ହୋଇ ତାଙ୍କୁ ରକ୍ଷା କରିବା ପାଇଁ ପ୍ରାର୍ଥନା କଲେ ।

ଶିବଙ୍କର ଧ୍ୟାନ ଭଙ୍ଗ ହେଲା ଓ ସେ ଦେଖିଲେ ଦୁର୍ବାସାଙ୍କ ପଛରେ ସୁଦର୍ଶନ ଚକ୍ର ଆସୁଛି । ସେ କହିଲେ, “ଇଏ ତ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ଚକ୍ର, ସେ ବୋଧହୁଏ ତୁମକୁ ମାରିବାକୁ ଆସୁଛି । ତାଙ୍କ ଚକ୍ରକୁ ତାଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ଆଉ କିଏ ବା ରୋକି ପାରିବ? ଏବେ କେବଳ ଶ୍ରୀବିଷ୍ଣୁହିଁ ତୁମକୁ ରକ୍ଷା କରି ପାରିବେ ।”

ଏଣେ ଦୁର୍ବାସାଙ୍କର ଅହଂକାର ଭାଙ୍ଗି ପଡୁଥାଏ । ତାଙ୍କ ତପସ୍ୟାର ସମସ୍ତ ଶକ୍ତି ନଷ୍ଟ ହୋଇ ସାରିଥାଏ । ଏବେ ସେ ତାଙ୍କ ନିଜକୁ ନିହାତି ଦୁର୍ବଳ ଓ ଅସହାୟ ମନେ କରୁଥା’ନ୍ତି । ଯେତେବେଳେ ବ୍ରହ୍ମା ଓ ଶିବ ତାଙ୍କୁ ରକ୍ଷା କରିପାରିଲେ ନାହିଁ ସେ ସେତେବେଳେ ଶ୍ରୀବିଷ୍ଣୁଙ୍କର ଶରଣ ପଶିଲେ ।

ତାଙ୍କୁ ଦେଖି ବିଷ୍ଣୁ କହିଲେ, “ମୁଁ ଅନେକ ଦିନ ପୂର୍ବରୁହିଁ ମୋର ଚକ୍ରକୁ ଅମ୍ବରୀଷଙ୍କୁ ରକ୍ଷା କରିବା ପାଇଁ ନିଯୁକ୍ତ କରିଥିଲି । ଏବେ ତ ମୋ ଚକ୍ର କେବଳ ତାଙ୍କରି ଆଜ୍ଞାହିଁ ପାଳନ କରିବ । ମୁଁ ତୁମମାନଙ୍କ ଝଗଡା ମଝିରେ ପଶିବାକୁ ଆଦୌ ଚାହୁଁନାହିଁ, ତମେ ଶୀଘ୍ର ଯାଇ ଅମ୍ବରୀଷଙ୍କୁହିଁ ପ୍ରାର୍ଥନା କର । ସେ ତୁମର ଜୀବନ ରକ୍ଷା କରିବେ ।” ବିଷ୍ଣୁ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କୁ ରକ୍ଷା କରିପାରିବେ ନାହିଁ ବୋଲି କହିଲେ ।

ବହୁତ ସାହସ ସଞ୍ଚୟ କରି ଦୁର୍ବାସା ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ନିକଟକୁ ଆସିଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ସେଠାରେ ନିରାଶ ହେବା ପରେ ଆଉ କେଉଁ ମୁହଁ ନେଇ ସେ ପୁଣି ରାଜା ଅମ୍ବରୀଷଙ୍କ ପାଖକୁ ଯିବେ? କିନ୍ତୁ ପ୍ରାଣରକ୍ଷା କରିବାକୁ ଆଉ କୌଣସି ଉପାୟ ନଥିଲା । ଚକ୍ର ତାଙ୍କ ପଛେ ପଛେ ଘୁରୁଥାଏ । ତିନିଲୋକର କର୍ତ୍ତା ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କୁ ରକ୍ଷା କରିବାରେ ଅସମର୍ଥ ହେଲେ । ଏସବୁ ଭାବିବା ମାତ୍ରେ ତାଙ୍କର ସମସ୍ତ ଅହଂକାର ଚୂର୍ଣ୍ଣ ହେଲା ଓ ସେ ନିଜକୁ କ୍ଷୁଦ୍ରାଦପି କ୍ଷୁଦ୍ର ଏକ ପ୍ରାଣୀ ବୋଲି ଜ୍ଞାନ କଲେ ।

ଗର୍ବ ଭାଙ୍ଗି ଯିବାରୁ ଦୁର୍ବାସା ଅମ୍ବରୀଷଙ୍କ ଶରଣ ନେବାରେ ଆଉ କିଛିବି ବାଧା ରହିଲା ନାହିଁ । ସେ ଅମ୍ବରୀଷଙ୍କ ପାଖକୁ ଯାଇ ନିଜର ପ୍ରାଣରକ୍ଷା କଲେ । ଏହାପରେ ସୁଦର୍ଶନ ଚକ୍ର ଆପେ ଆପେ କୁଆଡେ ଅଦୃଶ୍ୟ ହୋଇଗଲା । ଏହି ଘଟଣା ପରେ ଅମ୍ବରୀଷଙ୍କୁ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କର ପରମ ଭକ୍ତ ବୋଲି ସମସ୍ତେ ଜାଣିଲେ ।

ଅମ୍ବରୀଷ ଉପାଖ୍ୟାନ ପରେ ସୂତମୁନି ସୂର୍ଯ୍ୟବଂଶୀ ରାଜାମାନଙ୍କ ଗୁଣ ବର୍ଣ୍ଣନା କରୁଥା’ନ୍ତି । ସେ କହିଲେ ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଗାଧି ଜଣେ ପ୍ରତାପଶାଳୀ ରାଜା ଥିଲେ । ବିଶ୍ୱାମିତ୍ର ତାଙ୍କର ପୁତ୍ର ଥିଲେ । ସେ କୃତାଶ୍ୱଙ୍କଠାରୁ ଧନୁର୍ବିଦ୍ୟା ଶିଖିଥିଲେ ଓ ନିଜ ତପସ୍ୟା ବଳରେ ଅନେକ ଦିବ୍ୟାସ୍ତ୍ରଙ୍କୁ ସେ ତାଙ୍କ ଆୟତ୍ତରେ ରଖିଥିଲେ । ଅସ୍ତ୍ରବିଦ୍ୟାରେ ସେ ପ୍ରବୀଣ ଥିଲେ ।

ରାଜା ହେବା ପରେ ସେ ଥରେ ତାଙ୍କର ସୈନ୍ୟସାମନ୍ତ ନେଇ ପାରିଧିକୁ ଯାଇଥା’ନ୍ତି । ଫେରିବା ବାଟରେ ସେ ବଶିଷ୍ଠଙ୍କ ଆଶ୍ରମକୁ ଗଲେ । ସେଠାରେ ବଶିଷ୍ଠ ତାଙ୍କ କାମଧେନୁ ଦ୍ୱାରା ରାଜା ଓ ତାଙ୍କ ଲୋକମାନଙ୍କ ପାଇଁ ନାନା ପ୍ରକାର ଖାଦ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି କରାଇ ସେମାନଙ୍କୁ ଅତିଥି ସତ୍କାର କଲେ । କାମଧେନୁର ସେହି ଅଦ୍ଭୁତ ଶକ୍ତି ଦେଖି ବିଶ୍ୱାମିତ୍ର ବଶିଷ୍ଠଙ୍କୁ ଅନୁରୋଧ କରି କହିଲେ, “ଏଇଟି ଆପଣ ମୋତେ ଦେଇ ଦିଅନ୍ତୁ, ପରିବର୍ତ୍ତରେ ମୁଁ ଦଶଲକ୍ଷ ଗାଈ ଆପଣଙ୍କୁ ଦେବି ।”