ପ୍ରଭୁପକ୍ଷୀ ପଚାରିଲା – “ତୁମେ କିଏ? ମୋ ପାଖକୁ କାହିଁକି ଆସିଛ? ମୋତେ ଧରିନେବା ବୋଧହୁଏ ତୁମର ଉଦ୍ଧେଶ୍ୟ?”

ବେଦବ୍ରହ୍ମ ବିସ୍ମୟରେ ଚାହିଁ ରହିଲା । କ’ଣ କହିବ କିଛି ଭାବିପାରିଲା ନାହିଁ । ପ୍ରଭୁପକ୍ଷୀକୁ ଦେଖି ସେ ମନରେ ଆନନ୍ଦ ଅନୁଭବ କଲା । ସେ ପ୍ରଭୁପକ୍ଷୀକୁ ନମସ୍କାର କରି କହିଲା, “ହେ ମହାତ୍ମା! ତୁମେ କେଉଁ ଯକ୍ଷ ବା କିନ୍ନର ଅଥବା ଦେବତା ପକ୍ଷୀରୂପ ଧାରଣ କରିଛ? ମୁଁ ଜାଣେନା; କିନ୍ତୁ ମୁଁ ଅତି ଦୁଃଖୀ ଓ ଦରିଦ୍ର । ମୋ ନାଁ ବେଦବ୍ରହ୍ମ । ସୁବର୍ଣ୍ଣପୁରର ଚମ୍ପାବତୀ ନଦୀ ତୀରରେ ମୋର ଘର । ଘରେ ଆଠପ୍ରାଣୀ କୁଟୁମ୍ବ । ସଂସାର ଚଳାଇବା ପାଇଁ ସମ୍ବଳ ନାହିଁ । ମୁଁ ଆପଣଙ୍କୁ ଧରିନେଇ ରାଜାଙ୍କ ପାଖରୁ ପୁରସ୍କାର ପାଇବି ବୋଲି ଆସିଛି ।”

ପ୍ରଭୁପକ୍ଷୀ କହିଲା “ବେଦବ୍ରହ୍ମ! ମୁଁ ତୁମ କଥା ବିଶ୍ୱାସ କରୁଛି । ମୋତେ ରାଜ୍ୟର ବହୁ ବୁଦ୍ଧିମାନ ଲୋକ ନାନାବିଧ ଉପାୟ କରି ମଧ୍ୟ ଧରିପାରୁ ନାହାଁନ୍ତି । ମୁଁ ଇଚ୍ଛାକରି ଧରା ନଦେଲେ ମୋତେ କେହିବି ଧରିପାରିବେ ନାହିଁ । ମୁଁ ତୁମ ସହିତ ଯିବି । କିନ୍ତୁ ତା’ଆଗରୁ ତୁମକୁ ମୋର ଗୋଟାଏ ସର୍ତ୍ତ ମାନିବାକୁ ହେବ ।”

ବେଦବ୍ରହ୍ମ ପଚାରିଲା “କୁହନ୍ତୁ । ମୋତେ କ’ଣ କରିବାକୁ ହେବ?”

ବେଦବ୍ରହ୍ମକୁ ପ୍ରଭୁପକ୍ଷୀ ବୁଝାଇ କହିଲା “ମୋତେ ତୁମେ ହାତରେ ଧରିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିବ ନାହିଁ । ମୁଁ ତୁମ କାନ୍ଧ ଉପରେ ବସିଥିବି ଓ ତୁମ ସହିତ ରାଜଧାନୀକୁ ଯିବି । ରାସ୍ତାରେ ଗଲାବେଳେ ତୁମକୁ ମୁଁ ଗପ କହିବି । ଗପ ଶେଷରେ ତୁମେ ଦୁଃଖ ପ୍ରକାଶ କଲେ କିନ୍ତିୁ ମୁଁ ଆଉ ଯିବିନାହିଁ । ମୋ ବସାକୁ ଫେରି ଆସିବି । ଯଦି ଗପ ଶୁଣି ମଧ୍ୟ ଦୁଃଖ ପ୍ରକାଶ ନ କରି ତୁମେ ଦୃଢଚିତରେ ଚାଲିଥିବ, ତେବେ ତୁମ କାନ୍ଧରେ ବସିଥିବି ଓ ରାଜାଙ୍କ ହାତରେ ଧରାଦେବି । ବୁଝିଲ ।”

ବେଦବ୍ରହ୍ମ କହିଲା “ଠିକ୍ ଅଛି – ଏହି ସର୍ତ୍ତରେ ମୁଁ ରାଜି ଅଛି ।”

ପ୍ରଭୁପକ୍ଷୀ ବେଦବ୍ରହ୍ମର କାନ୍ଧ ଉପରେ ଆସି ବସିଲା । ବେଦବ୍ରହ୍ମ ଖଣ୍ଡିଏ ଧୋତି ପିନ୍ଧିଥାଏ ଓ ଦେହରେ ମଇଳା ଚାଦର ଘୋଡେଇ ହୋଇଥାଏ । ସେ ନିଜର ପିନ୍ଧା ଚିରାଧୋତି ଟାକୁ ସଜାଡି ଉଠି ଠିଆହେଲା । ପର୍ବତ ଉପରୁ ଧୀରେ ଧୀରେ ସେ ଓହ୍ଲାଇ ଆସିଲା ।

ନିଘଂଚ ଅରଣ୍ୟ ପଥ । ଚାରିଆଡେ ନାନାବିଧ ଗଛ ଓ ବୃକ୍ଷ ଲତା । ପଥ ଧାରେଧାରେ ଗୋଟାଏ ବନ ଝରଣା ଲମ୍ବି ଯାଇଥାଏ । ଆକାଶରେ ଜହ୍ନ ଅଗଣିତ ତାରା । ଝରଣାର ଜଳରେ ଆକାଶ ପ୍ରତିବିମ୍ବିତ ହେଉଥାଏ । ବେଳେବେଳେ ବନ୍ୟ ପଶୁପକ୍ଷୀଙ୍କର ରାବ ଶୁଭୁଥାଏ ।

ବେଦବ୍ରହ୍ମ ନିରବରେ ଚାଲିଥାଏ । ତା’ କାନ୍ଧରେ ଥାଇ ପ୍ରଭୁପକ୍ଷୀ କହିଲା, “ବେଦବ୍ରହ୍ମ! ମଣିଷ ବେଳେବେଳେ କିପରି ନିଜର ଅତି ଉପକାରୀ ପ୍ରାଣୀକୁ ମଧ୍ୟ ଅଜ୍ଞାତରେ ହତ୍ୟା କରେ – ସେକଥା କହୁଛି ଶୁଣ ।”

ପକ୍ଷୀ ଗପି ଚାଲିଲା ।

ବହୁବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ମହାରାଷ୍ଟ୍ରର କନକଗଡ ଗ୍ରାମରେ ଜଣେ ଶବର ରହୁଥିଲା । ତା’ର ନାଁ ବିଶ୍ୱକେତୁ । ତା’ର ଗୋଟାଏ ଅତି ବିଶ୍ୱସ୍ତ କୁକୁର ଥାଏ । ସେ କୁକୁରକୁ ଏତେ ଭଲ ପାଉଥାଏ ଯେ, ଯେଉଁଦିନ କୌଣସିଆଡୁ କିଛି ଜୁଟେ ନାହିଁ, ସେଦିନ ସେ ନିଜେ ନ ଖାଇ ମଧ୍ୟ କୁକୁରକୁ ଖାଇବାକୁ ଦିଏ । ସେ ଆଗ୍ରହରେ କୁକୁରର ନାମ “ପ୍ରାଣ” ବୋଲି ରଖିଥିଲା । ପ୍ରାଣ ମଧ୍ୟ ତା’ ମୁନିବକୁ ଖୁବ୍ ଭଲ ପାଉଥିଲା ।

ବିଶ୍ୱକେତୁ ପ୍ରତ୍ୟେକଦିନ ପାଖରେଥିବା ବଣକୁ ଯାଉଥିଲା । ତା’ ସଙ୍ଗେ ପ୍ରାଣ ମଧ୍ୟ ଯାଉଥିଲା । ଜଙ୍ଗଲରୁ ହରିଣ, ଠେକୁଆ, କୁଟ୍ରା ବିଶ୍ୱକେତୁ ଶିକାର କରି ଆଣୁଥିଲା । କେଉଁ କେଉଁଦିନ କିଛି ନ ମିଳିଲେ କପୋତ, ବନହଂସ ଆଦି ଧରି ସେ ଆଣୁଥିଲା ।

ଦିନକର କଥା । ଜ୍ୟେଷ୍ଠ ମାସ ଦ୍ୱିପ୍ରହର । ଉପରେ ପ୍ରଚଣ୍ଡ ଗ୍ରୀଷ୍ମ ସୂର୍ଯ୍ୟ । ବିଶ୍ୱକେତୁ ବଣରେ ସେଦିନ ମିରିଗଟାଏ ପାଇ ମହାଆନନ୍ଦରେ କାନ୍ଧରେ ଝୁଲାଇ ପ୍ରାଣସହ ଘରକୁ ଫେରୁଥିଲା । ବଣରେ ବୁଲିବୁଲି ସେ ତ ଖୁବ୍ କ୍ଳାନ୍ତ ହୋଇ ପଡିଥିଲା । ତେଣୁ ସେ ଘରକୁ ଯିବାପାଇଁ ସଅଳ ସଅଳ ପାଦ ପକାଉଥିଲା । ଆସୁଆସୁ ସେ ରାସ୍ତାର ଗୋଟାଏ ବରଗଛ ମୂଳରେ ଜଣେ ଲୋକକୁ ଭେଟିଲା । ଲୋକଟି ମୁଣ୍ଡରେ ହାତଦେଇ ବସିଥାଏ । ପାଖରେ ଗୋଟାଏ ଶଗଡ ଓ ହଳେ ବଳଦ । ବିଶ୍ୱକେତୁକୁ ଦେଖି ଲୋକଟି କହିଲା, “ହେ ଶବର! ମୁଁ ବଡ ବିପଦରେ ପଡିଛି, ମୋତେ ଉଦ୍ଧାର କର ।”

ବିଶ୍ୱକେତୁ ପଚାରିଲା “କହ! ତୁମେ କେଉଁ ବିପଦରେ ପଡିଛ ।”

ଲୋକଟି କହିଲା “ମୁଁ ମେଦିନୀପୁର ଯିବି । ଏ ଶଗଡରେ ସୁନାଇଟା ବୋଝେଇକରି ନେଉଥିଲି । ହଠାତ୍ ଏ ଅପନ୍ତରାରେ ଶଗଡର ଅଖ ଭାଙ୍ଗିଗଲା । ତୁମେ ଏଠାରେ ମୋ ଶଗଡ ଜଗିରୁହ । ମୁଁ ପାଖ ଗାଁରୁ ଜଣେ ବଢେଇ ଡାକିଆଣେ ।”

“ମୁଁ ଖୁବ୍ କ୍ଳାନ୍ତ । ମୁଁ ଆଉ ଦଣ୍ଡେ ବି ରହିପାରିବିନି । ତିୁମେ ନିଶ୍ଚିନ୍ତରେ ଯେଉଁଆଡେ ଯିବ ଯାଅ । ତୁମ ସୁନା ଭର୍ତ୍ତି ଶଗଡକୁ ମୋ ପୋଷା କୁକୁର ଏଇ ପ୍ରାଣ ଜଗିଥାଉ ।” ବିଶ୍ୱକେତୁ ଏହାକହି ସେ କୁକୁରକୁ ଶଗଡ ଜଗିବାକୁ ନିର୍ଦେଶ ଦେଇ ମିରିଗଟା କାନ୍ଧରେ ଝୁଲାଇ ନିଜ ଘରକୁ ଗଲା ।

ଶଗଡ ମାଲିକ ମଧ୍ୟ କୁକୁରକୁ ସେ ବରଗଛ ମୂଳରେ ଛାଡିଦେଇ ପାଖ ଗାଁକୁ ଗଲା । ପ୍ରାଣ ଶଗଡ ଜଗି ରହିଲା ।

ଅପରାହ୍ନ ବେଳକୁ ଲୋକଟି ଜଣେ ବଢେଇ ଧରି ସେ ସ୍ଥାନକୁ ଆସିଲା । ବଢେଇ କିଛିକ୍ଷଣ ପରେ ଶଗଡରେ ଗୋଟାଏ ନୂଆ ଅଖ ଲଗାଇ ଦେଲା ଓ ତାର ପାରିଶ୍ରମିକ ପାଇ ସେଠାରୁ ସେ ଫେରିଗଲା । ଶଗଡ ମାଲିକ ଶଗଡରେ ବଳଦ ଯୋଚିଲା ଓ ନିଜ ଗନ୍ତବ୍ୟ ସ୍ଥାନକୁ ଯିବାପୂର୍ବରୁ ଗୋଟିଏ ସୁନା ଇଟା କୁକୁରକୁ ଦେଇ ସେ କହିଲା, “ମୁଁ ତୋ ଉପରେ ଖୁବ୍ ଖୁସି । ତୋ ମାଲିକକୁ ତୁ ଏହି ସୁନା ଇଟାଟି ଦେଇଦେବୁ ।”

ପ୍ରାଣ ସୁନାଇଟାକୁ ଦାନ୍ତରେ କାମୁଡି ବିଶ୍ୱକେତୁର ଘରଆଡକୁ ଧାଇଁଲା । ସେତେବେଳେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ପଶ୍ଚିମ ଆକାଶର ଅନେକ ତଳକୁ ଯାଇ ସାରିଥାନ୍ତି । ବିଶ୍ୱକେତୁ ଘରେ ଆରାମ୍ରେ ଖାଇପିଇ ଶୋଇଥିଲା । ନିଦ ଭାଙ୍ଗିବାରୁ ସେ ଉଠିପଡି ଶଗଡିଆର କଥା ଚିନ୍ତା କରୁଥିଲା ।

ସେ ବାରଣ୍ଡା ଉପରକୁ ଉଠିବାକ୍ଷଣି ଦେଖିଲା ଯେ, ପ୍ରାଣ ତା’ ପାଟିରେ ସୁନାଇଟା ଖଣ୍ଡେ କାମୁଡି ଆସୁଅଛି । ବିଶ୍ୱକେତୁ ଭାବିଲା, ଶଗଡ ମାଲିକର ଅନୁପସ୍ଥିତିରେ ପ୍ରାଣ ସୁନା ନେଇ ଆସୁଛି । ସେ ରାଗରେ ଖଣ୍ଡିଏ ବଡ ପଥର ଉଠାଇ ପ୍ରାଣ ଉପରେ କଚାଡିଦେଲା । ଫଳରେ ପ୍ରାଣ ସେଇଠି ମରିଗଲା ।

ପ୍ରଭୁପକ୍ଷୀ ମୁହଁରୁ ବେଦବ୍ରହ୍ମ ତ ଗପ ଶୁଣୁଶୁଣୁ ଚାଲିଥିଲା । କୁକୁରର ମରିବା କଥା ଶୁଣି ସେ ଆଉ ନୀରବ ହୋଇ ରହିପାରିଲା ନାହିଁ । ସେ କହିଲା “ଆହା! ବିଶ୍ୱସ୍ତ କୁକୁରଟାକୁ ତା’ମାଲିକ ମାରିଦେଲା ।”

ପୂର୍ବ ସର୍ତ୍ତ ଅନୁଯାୟୀ ବେଦବ୍ରହ୍ମ ଗପ ଶୁଣି ଦୁଃଖ ପ୍ରକାଶ କରିବା ଦେଖି ପ୍ରଭୁପକ୍ଷୀ କହିଲା, “ତୁମେ ଦୁଃଖ ପ୍ରକାଶ କଲ, ମୁଁ ଏଥର ଯାଉଛି ।”

ତା’ପରେ ପ୍ରଭୁପକ୍ଷୀ ବେଦବ୍ରହ୍ମ କାନ୍ଧରୁ ଉଡିଗଲା ଓ ଆଖି ପିଛୁଳାକେ ଆକାଶରେ ଯାଇ ସେ ପହଁଚିଲା । ସେ ପୂର୍ଣ୍ଣମୀର ସେହି ଜୋଛନାଭରା ରାତିରେ ନିଜ ବସାଥିବା ଅର୍ଜୁନ ଗଛଆଡେ ଉଡି ଚାଲିଲା ।