ହନୁମାନ ହିମାଳୟରୁ ଅଯୋଧ୍ୟା ଯିବା ବାଟରେ ମହର୍ଷି ବାଲ୍ମୀକିଙ୍କ ଆଶ୍ରମରେ ଓହ୍ଲାଇ ବାଲ୍ମୀକିଙ୍କୁ ପଚାରିଲେ, “ମହାମୁନି, ଶ୍ରୀରାମଙ୍କର ଏପରି କାହିଁକି ହେଲା ।”
ବାଲ୍ମୀକି ଅଳ୍ପ ହସି କହିଲେ, “ହନୁମାନ, ଠିକ୍ ଭାବରେ ରାଜ୍ୟ ପାଳନ କରିବା ବଡ କଠିନ କଥା । ତୁମେ ରାମଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କର ଶମ୍ଭୁକ ପ୍ରତି ବ୍ୟବହାର କଥା ବୋଧହୁଏ ଶୁଣିନାହଁ ଜଣେ ଅବତାର ହେଲେ ମଧ୍ୟ ବିଧିର ବିଧାନକୁ ସେ କେବେବି ଅତିକ୍ରମ କରି ପାରିବ ନାହିଁ । କାରଣ ସେଇ ଭଗବାନହିଁ ବିଧି ହୋଇ ସବୁ କର୍ମ କର୍ମଫଳରବିଧାନ କରିଛନ୍ତି । ତାକୁ ସେ ନିଜେ ବା କିପରି ଅତିକ୍ରମ କରି ଯିବେ? ଶମ୍ଭୁକ ପରମ ଜ୍ଞାନୀ, ସାଧୁ, ନିରପରାଧି, ତପସ୍ୱୀ ଥିଲେ । କେବଳ ଉଚ୍ଚ ଜାତିର ମିଥ୍ୟାଭିମାନ ତାଙ୍କର ନଥିଲା । ତେଣୁ ଉଚ୍ଚ ଜାତିଙ୍କୁ ତୃପ୍ତ କରିବାକୁ ଶ୍ରୀରାମ ତାଙ୍କୁ ବଧ କଲେ । ରାମ ଜାଣିଥିଲେ ଯେ ସେ ଘୋର ଅପରାଧ କରୁଛନ୍ତି ତଥାପିବି ସେ ନାଚାର ଥିଲେ । ଅଶିକ୍ଷିତ ଓ ଅସଂସ୍କୃତ ଲୋକଙ୍କ ମୁହଁରୁ ଯେଉଁ ନିଷ୍ଠୁର କଥା ସବୁ ବାହାରେ ତାକୁ ସହ୍ୟ କରିବା ଏକ ରାଜାର ଧର୍ମ । ଧୋବା କଥାକୁ ସହି ନ ପାରି ସେ ସୀତାଙ୍କୁ ତ୍ୟାଗ କଲେ । ଶ୍ରୀରାମ ଆଦର୍ଶ ରାଜା ହେଲେ, ତାଙ୍କର କିଛି ବିଶିଷ୍ଟ ଆଦର୍ଶ ରହିଛି । ସେସବୁ ସ୍ଥାପନ କରିବା ପାଇଁ ସେ ନିଜର ସୁଖ ଆନନ୍ଦରେ ଜଳାଞ୍ଜଳି ଦେଇଛନ୍ତି । କିନ୍ତୁ ଶ୍ରୀରାମଙ୍କ ଆଦର୍ଶ ଚିରସ୍ଥାୟୀ । ତାହା ମାନବ ଜୀବନର ପଥ ପ୍ରଦର୍ଶକ ।”
ହନୁମାନ ସୀତାଙ୍କ ନିବାସ, ଲବକୁଶଙ୍କ ବାଣ ଚିହ୍ନ ଓ ସୀତାଙ୍କର ପାତାଳ ପ୍ରବେଶ କରିବାର କ୍ଷେତ୍ରସବୁ ଦେଖି ପ୍ରଣାମ କରିବା ପରେ ସେ ଅଯୋଧ୍ୟା ଚାଲିଗଲେ । ସେ ଭାବିପାରିଲେ ନାହିଁ ଯେ ସେ କିପରି ଭୂମି ମଧ୍ୟରେ ପ୍ରବେଶ କଲେ । ଦେବୀ ସୀତା ହେଲେ ଦୟା, କୃପା, ସ୍ନେହ, ବାତ୍ସଲ୍ୟ ତଥା ଦୀନଜନଙ୍କ ପ୍ରତି କରୁଣାର ମୂର୍ତ୍ତିମନ୍ତ୍ର ରୂପ । ତାଙ୍କୁ ସ୍ମରଣ କରିବା ମାତ୍ରେ ତାଙ୍କ ଚକ୍ଷୁଦୁଇଟି ଅଶ୍ରୁସଜଳ ହୋଇ ଉଠିଲା । କିନ୍ତୁ ଏସବୁ ଘଟଣା ପାଇଁ ସେ ବା ଶ୍ରୀରାମଙ୍କୁ କିପରି ଅପରାଧି ବୋଲି ଭାବିବେ? ବାଲ୍ମୀକି ତ ସ୍ୱୟଂ କହିଲେ ଯେ ଲୋକ କଲ୍ୟାଣ ପାଇଁ ସେ ଏସବୁ ଇଚ୍ଛାକରି କରିଛନ୍ତି । ଶ୍ରୀରାମ ଓ ସୀତାଙ୍କର ସେବା କରିବାର ସୌଭାଗ୍ୟ ଯେତେଦିନ ତାଙ୍କୁ ମିଳିଥିଲା; ସେହି ଦିନଗୁଡିକର କଥାସବୁ ସେ ମନେ ପକାଇଲେ । ସେ ବୁଝିପାରିଲେ ନାହିଁ ଯେ ସେ ଏବେ ହସିବେ ନା କାନ୍ଦିବେ । ସେହିସବୁ କଥା ଭାବି ଭାବି ସେ ଆକାଶ ମାର୍ଗରେ ଉଡି ଉଡି ଅଯୋଧ୍ୟା ରାଜନଅରର ସମୁଖସ୍ଥ ଉଦ୍ୟାନରେ ଯାଇ ଓହ୍ଲାଇଲେ । ସେତେବେଳେ ଲବକୁଶ ଧନୁଶର ଧରି ନାନା ପ୍ରକାର କୌଶଳ ଅଭ୍ୟାସ କରୁଥିଲେ । ହନୁମାନଙ୍କୁ ଦେଖି ସେମାନେ ନିଜ ନିଜ ମଧ୍ୟରେ କିଛି ସଙ୍କେତ ଆଦାନ ପ୍ରଦାନ ପରେ ବାଣ ଦ୍ୱାରା ଏକ ଗୋଲ କାନ୍ଥ ହନୁମାନଙ୍କ ଚାରିପାଖରେ ବନାଇ ଦେଲେ ।
ତା’ପରେ ସେମାନେ ପଚାରିଲେ, “ହେ ମାୟାବୀ, ତୁମେ କିଏ?” ମାତ୍ର ହନୁମାନ ମୁଗ୍ଧ ହୋଇ ସେ ଦୁହିଁଙ୍କୁ ଦେଖୁଥା’ନ୍ତି । କୁଶ ଠିକ୍ ରାମଙ୍କ ପରି ଲବ ଠିକ୍ ସୀତାଙ୍କ ପରି । ତା’ପରେ ସେ କହିଲେ, “ମୁଁ ହନୁମାନ, ଶ୍ରୀରାମଙ୍କ ଦର୍ଶନ ପାଇଁ ମୁଁ ଏଠାକୁ ଆସିଛି ।”
ଲବ କହିଲେ “ଆମେ ତୁମକୁ କିପରି ବିଶ୍ୱାସ କରିବୁ? ଗଦା ଧରିଲେ କ’ଣ ସମସ୍ତେ ହନୁମାନ ହୋଇଯିବେ? ତମେ ତ କେହି ମାୟାବୀ ବୋଲି ମନେ ହେଉଛ ।” ତା’ପରେ ସେ ଲବ ହନୁମାନଙ୍କ ପ୍ରତି ନିଜ ବାଣ ଯୋଖିଲେ ।
କୁଶ ତ ଶ୍ରୀରାମଙ୍କ ପରି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଶାନ୍ତ ଥିଲେ । ସେ କହିଲେ, “ଯେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତୁମେ ନିଜକୁ ହନୁମାନ ବୋଲି ପ୍ରମାଣିତ ନ କରିଛ, ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଆମେ ତୁମକୁ ଆଦୌ ଛାଡିବୁ ନାହିଁ ।” ଲବ କହିଲେ, “ତୁମର ପ୍ରତାପ ଦେଖାଅ, ତୁମର ବିରାଟ ରୂପ ଦେଖାଅ ଯେଉଁ ରୂପରେ କି ତୁମେ ସମୁଦ୍ର ଲଂଘନ କରିଥିଲ ।”
ସେ ପିଲାଦୁଇଟିଙ୍କ ମଧୁର କଣ୍ଠରେ ଏତେ ବଡ କଥା ପାଇଁ ଅନୁରୋଧ କରିବାର ଭଙ୍ଗୀ ତାଙ୍କୁ ବଡ ମୁଗ୍ଧ କଲା । ଏଥିରୁ ସେ ଠିକ୍ ବୁଝିପାରିଲେ ଯେ ସେମାନେ ତାଙ୍କୁ ଚିହ୍ନି ପାରିଛନ୍ତି ଅଥଚ ସେମାନେ ତାଙ୍କ ବିରାଟ ରୂପ ଦେଖିବାକୁ ଚାହାଁନ୍ତି ।
ଏହାପରେ ସେ ହନୁମାନ ତାଙ୍କ ବିରାଟ ରୂପ ଦେଖାଇଲେ, କାୟା ବିସ୍ତାର କଲେ ଓ ସେ ଦୁଇଜଣଙ୍କୁ ଆଲିଙ୍ଗନ କଲେ । ତା’ପରେ ହନୁମାନ ସେ ଦୁହିଁଙ୍କୁ ନିଜ କାନ୍ଧରେ ବସାଇ ଆକାଶ ମାର୍ଗକୁ ଉଠିଲେ ଓ ଅଯୋଧ୍ୟା ନଗରୀ ପରିକ୍ରମା କଲେ । ତା’ପରେ ସେମାନଙ୍କୁ ସେ ବହୁତ କଥା ଗପିଲେ । ଗଳ୍ପ ଛନ୍ଦରେ ସେ ମହୀରାବଣ ବଧ କଥା ମଧ୍ୟ କହିଲେ ସେହି ଭୟଙ୍କର ରାକ୍ଷସପୁରୀ, ଓ ଶ୍ରୀରାମ ଲକ୍ଷ୍ମଣଙ୍କର ବିପଦ ସଂକୁଳ କାରାଗୃହ । ପୁଣି ମହୀରାବଣ ସେମାନଙ୍କୁ କିପରି ନରବଳୀ ଦେବାକୁ ନେଉଥିଲା, ଇତ୍ୟାଦି ନାନା କଥା । ତା’ପରେ ସେ କହିଲେ, “ଯେପରି ମୁଁ ଆଜି ତୁମ ଦୁହିଁଙ୍କୁ କାନ୍ଧରେ ବସାଇ ଉଡୁଛି, ଠିକ୍ ଏହିପରି ମୁଁ ଶ୍ରୀରାମ ଓ ଲକ୍ଷ୍ମଣଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ନିଜ କାନ୍ଧରେ ବସାଇଥିଲି । ସେମାନେ ଯୁଦ୍ଧ କରି ମହୀରାବଣକୁ ବଧ କଲେ । ପାତାଳପୁରୀକୁ ଜୟ କରି ଆମେ ପୁଣି ଲଙ୍କାକୁ ଲେଉଟି ଆସିଲୁ ।”
ତା’ପରେ ସେମାନେ ତଳକୁ ଆସିଲେ । ଲବକୁଶ ହନୁମାନଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ କରି କହିଲେ, “ଆପଣଙ୍କ ପ୍ରତାପକୁ ଆମେ ନିଜ ଆଖିରେ ଦେଖିବାର ଆମର ବଡ ଲାଳସା ଥିଲା । ଖାଲି ସେଇଥିପାଇଁ ଆମେ ଏପରି କହିଲୁ; ଆମକୁ କ୍ଷମା କରି ଦିଅନ୍ତୁ ।”
ହନୁମାନ ମଧ୍ୟ ହସି ହସି କହିଲେ, “ତୁମ ଦୁହିଁଙ୍କର ଇଚ୍ଛା ପୂର୍ତ୍ତି ହେବାରୁ ମୁଁ ମଧ୍ୟ ବହୁତ ସନ୍ତୁଷ୍ଟ ।”
ଏଥିଉତାରେ ସେ ଲବକୁଶ, ହନୁମାନଙ୍କୁ ନେଇ ଶ୍ରୀରାମଙ୍କ ପାଖକୁ ଗଲେ । ହନୁମାନଙ୍କୁ ଦେଖିବା ମାତ୍ରେ ଶ୍ରୀରାମଙ୍କ ଆଖି ସଜଳ ହୋଇ ଉଠିଲା । ସେ ଆଉ ଅଶ୍ରୁ ସମ୍ବରଣ କରିପାରିଲେ ନାହିଁ । ହନୁମାନ ବ୍ୟସ୍ତ ହୋଇ କହିଲେ, “ପ୍ରଭୂ, ଆପଣ ଜଣେ ସାଧାରଣ ମଣିଷ ପରି କାନ୍ଦୁଛନ୍ତି, ଇଏ ତ କିଛି ଭଲ କଥା ନୁହେଁ । ଆଦର୍ଶ ରାଜ୍ୟ ଶାସନ ପାଇଁ ଆପଣହିଁତ ଇଚ୍ଛା କରି ସବୁକିଛି ତ୍ୟାଗ କରିଛନ୍ତି । ଭବିଷ୍ୟତରେ ରାଜ୍ୟ ଶାସନର ଉଦାହରଣ ଦେଇ ଲୋକ କହିବେ ଯେ ରାମରାଜ୍ୟହିଁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଶାସନ । ଏହା ଚିରଦିନ ପାଇଁ ଏକ ଅବିସ୍ମରଣୀୟ ହୋଇ ରହିବ, ଏଥିରେ କୌଣସି ସନ୍ଦେହ ନାହିଁ । ଆପଣ ଯାହା କରୁଛନ୍ତି ସେଥିରେ ପରମାର୍ଥ ଅଛି । ଅନେକ ରାଜା ତାଙ୍କ ଜୀବନରେ ଏହାକୁ ବ୍ରତ ବୋଲି ମାନିବେ ।” ହନୁମାନ ସାନ୍ତ୍ୱନା ଦେବା ପୂର୍ବକ ଏପରି କହିଲେ ।
