ବହୁଦିନ ପୂର୍ବେ ରାଜସ୍ଥାନରେ ଜୟସିଂହ ନାମରେ ଜଣେ ରାଜା ଥିଲେ । ଚିତ୍ର ଅଙ୍କନ କରିବା ତାଙ୍କର ବଡ ସଉକ ଥିଲା । ଏଣୁ ସେ ତାଙ୍କ ଦରବାରରେ ଜଣେ ବଡ ଚିତ୍ରକରକୁ ରଖିଥିଲେ । ତାଙ୍କର ଇଚ୍ଛାଥିଲା ନିଜ ଚିତ୍ର ସେହି ଚିତ୍ରକରଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ସେ କରାଇବେ । କିନ୍ତୁ ହଠାତ୍ ଦିନେ ସେ ଚିତ୍ରକର ମରିଗଲେ ।

                ସେତେବେଳେ ହିମାଳୟର ପ୍ରାନ୍ତ ଦେଶରୁ ରାଜସ୍ଥାନକୁ ହେମଚନ୍ଦ୍ର ନାମକ ଜଣେ ଦରିଦ୍ର ଚିତ୍ରକର ଆସିଥା’ନ୍ତି । ସେ ଶୁଣିଲେ ଯେ ଜୟସିଂହଙ୍କ ଦରବାରରେ ଚିତ୍ରକର ସ୍ଥାନ ଖାଲି ପଡିଛି, ସେମାନେ ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ କୌଣସି ଚିତ୍ରକରକୁ ନିଯୁକ୍ତି ଦେଇ ନାହାଁନ୍ତି । ସେହି ଚାକିରୀଟି ପାଇବା ଆଶାରେ ସେ ନିଜ ଗଧ ଉପରେ ବସି ତିନିଦିନ ଧରି ମରୂଭୁମିରେ ନଖାଇ ନପିଇ ଆସି ସେଠାରେ ପହଁଚିଲେ ।

                ସୈନିକମାନେ ତାଙ୍କୁ ରାଜନଅର ଭିତରକୁ ପଶିବାକୁ ଦେଲେ ନାହିଁ । ସେ କହିଲେ, “ମୁଁ ଜଣେ ଚିତ୍ରକର, ମୁଁ କିଛି ଚିତ୍ର ରାଜାଙ୍କ ପାଇଁ ନେଇ ଆସିଛି । ଏକଥା ଶୁଣି ତାଙ୍କୁ ସେମାନେ ଛାଡିଦେଲେ ।”

                ହେମଚନ୍ଦ୍ର ରାଜାଙ୍କୁ ଦର୍ଶନ କରି କହିଲେ, “ବହୁଦୂରରୁ ମୁଁ ଉପାସ ଭୋକରେ ପଡି ଏଠାକୁ ଆସିଛି । ଦେଖନ୍ତୁ ଏଚିତ୍ର, ଏହାକୁ ମୁଁ ନିଜେ ଅଙ୍କନ କରିଛି । ଏଥିରୁ ଆପଣ ଠିକ୍ ଜାଣି ପାରିବେ ଯେ ମୋର ଚିତ୍ର କରିବାର ଶକ୍ତି କେତେ ।”

                ରାଜା ତାଙ୍କ ଚିତ୍ରଟି ଦେଖି ଖୁବ୍ ଖୁସି ହେଲେ । ସେଥିରେ ପ୍ରାକୃତିକ ଦୃଶ୍ୟ ଏତେ ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ଚିତ୍ରିତ କରାଯାଇଛି ଯେ ତାହା ଜୀବନ୍ତ ଦେଖାଯାଉଛି । କେତେକ ରାଜା ଓ ରାଣୀଙ୍କର ଚିତ୍ର ସବୁ ସେଥିରେ ଥିଲା ଏବଂ ତାହା ଏତେ ଜୀବନ୍ତ ଥିଲା ଯେ ମନେ ହେଉଥିଲା ସତେ ଯେପରି ସେମାନେ ସମ୍ମୁଖରେ ବସିଛନ୍ତି । ଏସବୁ ଘଟଣା ଦେଖି ସେ ରାଜା ହଠାତ୍ ବୁଝିପାରିଲେ ନାହିଁ ଯେ, ଏତେ ବଡ ଜଣେ ଚିତ୍ରକରର ଏପରି ଅବସ୍ଥା କାହିଁକି ହେଲା?

                ଜୟସିଂହ ପଚାରିଲେ “ଏ ଚିତ୍ର ମୋତେ ଭାରି ଭଲ ଲାଗୁଛି । ଏବେ କୁହ ଏଥିଲାଗି ମୋତେ କେତେ ମୂଲ୍ୟ ଦେବାକୁ ହେବ?”

                ହେମଚନ୍ଦ୍ର କହିଲେ “ହଜୁର୍, ମୁଁ କ୍ଷୁଧାର୍ତ୍ତ, ଏଣୁ ଆପଣ ପ୍ରଥମେ ମୋତେ କିଛି ଖାଦ୍ୟ ଦିଅନ୍ତୁ; ତାଛଡା ମୁଁ ଶୁଣିଥିଲି ଆପଣଙ୍କ ଦରବାରରେ ଚିତ୍ରକର ପଦ ଖାଲି ଅଛି । ଆପଣ ଯଦି ସେଥିରେ ମୋତେ ରଖି ପାରନ୍ତେ ତେବେ ଏହା ମୋ ପ୍ରତି ଏକ ବଡ ଅନୁଗ୍ରହ ହୁଅନ୍ତା ।” ଏହାପରେ ରାଜା ତାଙ୍କର ପ୍ରାର୍ଥନା ସ୍ୱୀକାର କଲେ । ସୁତରାଂ ସେ ତାଙ୍କ ଦର ବାରରେ ଚିତ୍ରକର ସ୍ଥାନ ଅଳଙ୍କୃତ କଲେ ।

ଦିନେ ସେ ରାଜା ଭାବିଲେ, “ଏବେ ଏହି ଚିତ୍ରକର ଦ୍ୱାରା ମୋର ତୈଳଚିତ୍ର ମୁଁ କରାଇବି ।” ଏପରି ଭାବି ସେ ରାଜା ହେମଚନ୍ଦ୍ରଙ୍କୁ ଡାକି କହିଲେ, “ଆମ ପୂର୍ବପୁରୁଷମାନଙ୍କର ଚିତ୍ରସବୁ ରହିଛି, କିନ୍ତୁ ମୋର ଚିତ୍ର ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ତିଆରି ହୋଇନାହିଁ । ମୋର ଉତ୍ତରପୁରୁଷମାନେ ତ ପୁଣି ମୋ ଚିତ୍ର ଦେଖିବେ । ତେଣୁ ତମେ ମୋର ତୈଳଚିତ୍ରଟିଏ ପ୍ରସ୍ତୁତ କର ।”

ହେମଚନ୍ଦ୍ର କହିଲେ “ମହାରାଜ, କେବଳ ଆପଣଙ୍କର କାହିଁକି? ଆପଣଙ୍କ ସହିତ ସିଂହାସନରେ ଆସୀନା ରାଣୀ, ପୁଣି ଆପଣଙ୍କ ମନ୍ତ୍ରୀ, ସେନାପତି ପ୍ରଭୃତିଙ୍କର ଚିତ୍ର ମଧ୍ୟ ମୁଁ ତିଆରି କରିବି ।”