ସମଗ୍ର ଭାରତ ବର୍ଷରେ ଆକବରଙ୍କ ଦରବାର ଥିଲା ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ । ସେହି ସର୍ବଶ୍ରେଷ୍ଠ ଦରବାର ଯେତେବେଳେ ଭାରତବର୍ଷରେ ପରିଚିତ ହେଉଥିଲା, ସେତେବେଳେ ଆକବରଙ୍କ ସହିତ ବିରବଲଙ୍କ ନାମ ସଦାସର୍ବଦା ଯୋଡି ହୋଇ ରହୁଥିଲା । ଆକବରଙ୍କୁ ଛାଡି ବିରବଲ ଓ ବିରବଲଙ୍କୁ ଛାଡି ଆକବରଙ୍କ ନାମର କୌଣସି ମୂଲ୍ୟ ନଥିବା ପରି ଭାବିବାକୁ ପଡୁଥିଲା । ଯେତେବେଳେ ଯେଉଁ କାର୍ଯ୍ୟରେ ଆକବରଙ୍କ ନାମ ଆସୁଥିଲା ସେତେବେଳେ ଦରବାର କାହିଁକି ସମଗ୍ର ଦେଶରେ ବିରବଲଙ୍କର ନାମ ମଧ୍ୟ ଯୋଡି ହୋଇ ଆସୁଥିଲା ।
ସମ୍ରାଟ୍ ଆକବରଙ୍କ ଦରବାରରେ ଯେତେବେଳେ ଯେଉଁ କଠୋର ସମସ୍ୟା ଆସି ଉପସ୍ଥିତ ହେଉଥିଲା ସେତେବେଳେ ସେ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନର ବୁଦ୍ଧିମାନ ବ୍ୟକ୍ତି ଥିଲେ ସ୍ୱୟଂ ବିରବଲ । ଏଥିପାଇଁ ସମ୍ରାଟଙ୍କର ଦରବାରରେ ସଦାସର୍ବଦା ନ୍ୟାୟ ବିଚାରରେ ସୁଖ୍ୟାତି ଅର୍ଜନ କରିଥିଲା । ସେଥିଲାଗି ସମ୍ରାଟଙ୍କ ଦରବାରରେ ବିରବଲ ଥିଲେ ଅନ୍ୟ ଆଠଜଣ ପଣ୍ଡିତଙ୍କ ନିକଟରେ ଈର୍ଷାର ପାତ୍ର । ସେମାନେ ସଦାସର୍ବଦା ବିରବଲଙ୍କୁ ଘୃଣିତ ଦୃଷ୍ଟିରେ ଦେଖୁଥିଲେ । ଆଉ ମଧ୍ୟ ଖୁବ୍ ଈର୍ଷା କରୁଥିଲେ ।
ତେବେ ବିରବଲ କେବେହେଲେ ଅନ୍ୟ ପଣ୍ଡିତମାନଙ୍କ ସମାଲୋଚନାକୁ ଭୂକ୍ଷେପ ନ କରି ନିଜର ଦାୟିତ୍ୱକୁ ସୂଚାରୁ ଭାବରେ ସଂପାଦନ କରିଆସୁଥିଲେ । ସମ୍ରାଟଙ୍କ ଦରବାରରେ ସମ୍ରାଟଙ୍କୁ ସେ କେବେହେଲେ ଅନ୍ୟ ବିପକ୍ଷବାଦୀଙ୍କ ନିକଟରେ ପରିଚିତ କରାଇ ଦେଉନଥିଲେ । ତାହାର ଏକ ଚାକ୍ଷୁଷ ପ୍ରମାଣ ନିମ୍ନୋକ୍ତ ପାଠରେ ପ୍ରଦତ୍ତ କରାଯାଇଛି ।
ଏକଦା ସମ୍ରାଟ୍ ଆକବର ସିଂହାସନରେ ବସିଥା’ନ୍ତି । ଦରବାରରେ ରାଜକାର୍ଯ୍ୟ ଆରମ୍ଭ ହୋଇଛି । ପାରିଷଦମାନେ ନିଜ ନିଜର ଆସନରେ ନୀରବତା ରକ୍ଷା ପୂର୍ବକ ବସିଥା’ନ୍ତି । ସମସ୍ତଙ୍କର ଦୃଷ୍ଟି ରହିଥାଏ ସମ୍ରାଟ୍ ଆକବରଙ୍କ ଉପରେ । ବର୍ତ୍ତମାନ ମହାମାନ୍ୟ ସମ୍ରାଟ୍ ଆକବର କେଉଁ କାର୍ଯ୍ୟ ଆଲୋଚନା କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା ପ୍ରକାଶ କରିବେ । କିନ୍ତୁ ବିରବଲ ସମସ୍ତ ଦରବାର ମଧ୍ୟରେ କେଉଁ ସ୍ଥାନରେ ସେ ନିଜର ଆସନ ଅଳଙ୍କୃତ କରିଥିଲେ, ତାହା କାହାରି ଦୃଷ୍ଟି ଗୋଚରରେ ନଥାଏ । ହଠାତ୍ ମହାମାନ୍ୟ ସମ୍ରାଟ୍ ଆକବର ଦରବାରରେ ଉପସ୍ଥିତ ଥିବା ସଭ୍ୟ ଓ ପଣ୍ଡିତମାନଙ୍କର ଉଦ୍ଧେଶ୍ୟରେ ଏକ ପ୍ରଶ୍ନ କରିଥିଲେ ଯେ – ଆଜି ମୋ ଦରବାରରେ ବହୁ ମାନ୍ୟଗଣ୍ୟ ତଥା ପଣ୍ଡିତ ଓ ପଣ୍ଡିତ ସମାନ ବିଜ୍ଞ ବ୍ୟକ୍ତିମାନେ ଉପସ୍ଥିତ ଅଛନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ କେହି କହିପାରିବେ କି? ମୋ ରାଜ୍ୟରେ ଏପରି କେଉଁ ନଦୀ ଅଛି ଯାହାର ଜଳ ସବୁ ନଦୀର ଜଳଠାରୁ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ବୋଲାଉଛି ।
ସମସ୍ତେ ଏବେ ଚକିତ ଦୃଷ୍ଟିରେ ଅନ୍ୟ ଅନ୍ୟର ମୁଖକୁ ବାରମ୍ବାର ଦୃଷ୍ଟି ପକାଇଲେ । ସମସ୍ତଙ୍କ ମନରେ ସେହି ଗୋଟିଏ ଭାବନା ଥିଲା ଯେ ସମ୍ରାଟଙ୍କ ଏହି ପ୍ରଶ୍ନର ଯଥାର୍ଥ ଉତ୍ତର ଦେବା କାହାଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ସମ୍ଭବ ହେବ । କାରଣ ଏହି ପ୍ରଶ୍ନ ଥିଲା ସମଗ୍ର ପାରିଷଦଗଣଙ୍କ ନିମନ୍ତେ କଠିନ ପ୍ରଶ୍ନ । କିଏ ଦେଇପାରେ ଏହାର ନିର୍ଭୁଲ୍ ଓ ଯଥାର୍ଥ ଉତ୍ତର ।
