ସୁଶେମ ଗର୍ବରେ କହିଲେ “ଭାଗ୍ୟବଶତଃ ସେ ମୋ ହାତରୁ ଆଜି ବର୍ତି ଗଲା । ନଚେତ୍ ମୁଁ ଆଜି ଏହି ଉଦ୍ଧତ ଯୁବକର ଚମଡା ଉତାରି ଦେଇଥାନ୍ତି । ମୋ ଉପରେ ହାତ ଉଠାଇବାର ଦୁଃସାହସର ଉପଯୁକ୍ତ ପ୍ରତିଫଳ ସେ ଆଜି ପାଇଛି ।”
“ଯୁବରାଜ, ନିଜ ଭାଇ ସମ୍ବନ୍ଧରେ ଏପରି ମନ୍ତବ୍ୟ ଦେବା ଅନୁଚିତ୍ ଅଟେ । ସେ ମଧ୍ୟ ଆପଣଙ୍କ ପରି ଜଣେ ଯୁବରାଜ ଓ ଆପଣଙ୍କ ପିତାଙ୍କର ପୁତ୍ର ।” ଏହିପରି ଭାବେ ମନ୍ତ୍ରୀ ତାଙ୍କୁ ବୁଝେଇବା ପାଇଁ ପ୍ରଯତ୍ନ କଲେ ।
“ହୋଇପାରେ, ସେ ମୋ ପିତାଙ୍କର ପୁତ୍ର, କିନ୍ତୁ ତାର ମା’ ବିବାହ ପୂର୍ବରୁ ଅନ୍ତଃପୁରରେ ମୋ ମା’ଙ୍କର ସେବାକାରିଣୀ ଥିଲେ । ଅନ୍ୟ ରାଣୀଙ୍କର ମଧ୍ୟ । ତେଣୁ ମୁଁ ତାଙ୍କୁ ଯୁବରାଜ ରୂପେ କେବେବି ସ୍ୱୀକାର କରେ ନାହିଁ ।”
ଏହି କଥା ଅଶୋକଙ୍କୁ ଭୟଙ୍କର ଉତ୍ତେଜିତ କଲା । ସେ ପୁନଃ ଆକ୍ରମଣ କରିବାକୁ ଉଦ୍ୟତ ହୁଅନ୍ତେ ମନ୍ତ୍ରୀ ସେଥିରେ ତାଙ୍କୁ ବାଧା ଦେଲେ ।
“କାଳହିଁ ନିର୍ଦ୍ଧାରଣ କରିବ, କିଏ ଯୋଗ୍ୟ ଯୁବରାଜ- ମୁଁ ନା ତୁମେ? ମୋ’ ମାତାଙ୍କର ଆଜି ତୁମେ ଯେଉଁ ଅପମାନ କଲ, ତାହାର ପ୍ରତିଶୋଧ ମୁଁ ଦିନେ ନା ଦିନେ ନିଶ୍ଚୟ ନେବି । ଏହା ମୋର ଅଟଳ ପ୍ରତିଜ୍ଞା । ସ୍ୱୟଂ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଓ ଉପସ୍ଥିତ ଜନସାଧାରଣ ହେଉଛନ୍ତି ଏହାର ସାକ୍ଷୀ । ମଗଧ ସିଂହାସନ ଆରୋହଣ କରିବାକୁ ଯାଉଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ତୁମେ ନୁହଁ…. ” ଆଉ କିଛି କହିବାକୁ ନ ଦେଇ ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ଅଶୋକଙ୍କ ପାଟିକୁ ଚାପି ଧରିଲେ ଓ ନିଜର ବକ୍ତବ୍ୟ ଆରମ୍ଭ କରି କହିଲେ, “ମହାରାଜ ବିନ୍ଦୁସାରଙ୍କ ପ୍ରତିନିଧି ଭାବରେ, ମୁଁ ଆପଣ ଦୁହିଁଙ୍କୁ ଏ ସ୍ଥାନ ତ୍ୟାଗ କରିବା ପାଇଁ ଆଦେଶ ପ୍ରଦାନ କରୁଛି । ଏବେ, ଏହି ମୁହୂର୍ତ୍ତରେ ଦୁହେଁ ରାଜଭବନ ଫେରିଯାଆନ୍ତୁ ।” ତା ପରେ ସମବେତ ଜନତାଙ୍କୁ ସେ ସ୍ଥାନ ପରିତ୍ୟାଗ କରିବା ପାଇଁ ସେ ଆଦେଶ ଦେଲେ ।
ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ନିଜ ଗୃହ ଅଭିମୁଖେ ଆଗେଇଲେ । ଅଶ୍ୱରୁ ଅବତରଣ କରୁଥିବା ସମୟରେ ବିନ୍ଦୁସାରଙ୍କ ପ୍ରଧାନ ପରାମର୍ଶଦାତା ତାଙ୍କୁ ନମସ୍କାର କରି କହିଲେ, “ମହାରାଜ ଆପଣଙ୍କୁ ସ୍ମରଣ କରୁଛନ୍ତି । “ଆଚ୍ଛା, ତେବେ ଚାଲ ।” ଏପରି କହି ଦୁହେଁ ଆଗପଛ ହୋଇ ରାଜଭବନରେ ଯାଇ ପହଁଚିଲେ । ରାଜା ଏକାନ୍ତ କକ୍ଷରେ ଅବସ୍ଥାନ କରୁଥିଲେ । ସେହି ବିଶାଳ କକ୍ଷରେ ଏକ ଗଦି ଉପରେ ଏକାକୀ ବିନ୍ଦୁସାର ବସିଥାନ୍ତି । ତାଙ୍କ ସମ୍ମୁଖରେ ଜଣେ ରାଜକର୍ମଚାରୀ ଦଣ୍ଡାୟମାନ ଥାଆନ୍ତି । ମନ୍ତ୍ରୀ ପ୍ରଣାମ କରିବାରୁ ରାଜା ତାଙ୍କୁ ଉପବେଶନ କରିବାକୁ ସଙ୍କେତ ଦେଲେ ।
ଏହାପରେ ମହାରାଜା ଆରମ୍ଭ କଲେ “ଭଲ୍ଲାଟକ, ଆଜି ଏକ ମନ୍ଦ ସମାଚାର ମିଳିଛି । ଏହାର ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ବିବରଣୀ, ଏହି ତକ୍ଷଶିଳାର ରାଜ କର୍ମଚାରୀ ଆପଣଙ୍କୁ ପ୍ରଦାନ କରିବେ ।”
କର୍ମଚାରୀ ବିବରଣୀ ପ୍ରଦାନ କରିବାକୁ ଯାଇ କହିଲେ “ମନ୍ତ୍ରୀବର, ଆପଣ ତ ଜାଣିଥିବେ ମହାରାଜ ଚନ୍ଦ୍ରଗୁପ୍ତ ତକ୍ଷଶିଳା ପ୍ରାନ୍ତ ଉପରେ ବିଜୟଶ୍ରୀ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥିଲେ । ସେଠାରେ ସେ ନିଜର ପ୍ରତିନିଧିଙ୍କୁ ନିଯୁକ୍ତ କରିଥିଲେ । ସେହିଦିନଠାରୁ ଅଦ୍ୟାବଧି ଶାସନକାର୍ଯ୍ୟ ସୁଚାରୁ ରୂପେ ପରିଚାଳିତ ହୋଇ ଆସୁଥିଲା । କିନ୍ତୁ ଏବେ ମୌର୍ଯ୍ୟ ଅଧିକାରକୁ ଆହ୍ୱାନ ଦେବାପରି ବିଦ୍ରୋହର ଆଭାସ ତକ୍ଷଶିଳାରେ ପରିଲକ୍ଷିତ ହେଉଛି । ତକ୍ଷଶିଳାର ସାଧାରଣ ନାଗରିକଙ୍କ ପ୍ରତି କୌଣସି ଅବିଚାର ବା ଅନ୍ୟାୟ କରାଯାଇନାହିଁ । ତେଣୁ ଆପଣଙ୍କୁ ଏହା ନିଶ୍ଚୟ ବିଚିତ୍ର ବୋଧ ହେଉଥିବ । କିନ୍ତୁ ଆମେ ରାଜକର୍ମଚାରୀମାନେ ଏହି ବିଦ୍ରୋହର ଆଭାସରେ ଆଦୌ ବିସ୍ମିତ ନୁହେଁ । କାରଣ ଏହା ପଛରେ ଗ୍ରୀକ୍ମାନଙ୍କର ହାତ ଅଛି । ଏବେ ଯାଏଁ ସେମାନେ ଭୁଲିନାହାଁନ୍ତି ମହାରାଜ ଚନ୍ଦ୍ରଗୁପ୍ତଙ୍କ ପ୍ରଚଣ୍ଡ ଆକ୍ରମଣ ଓ ତାର ଫଳାଫଳ । ତେଣୁ ସେମାନେ ମଗଧ ରାଜ୍ୟ ଖଣ୍ଡବିଖଣ୍ଡିତ ହୋଇଯାଉ ଏହାହିଁ କାମନା କରି, ଆକ୍ରମଣର ସ୍ୱପ୍ନ ଦେଖୁଛନ୍ତି ।”
ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ ପ୍ରଶ୍ନ କଲେ, “କେଉଁ ପଦ୍ଧତିରେ ବିଦ୍ରୋହ ହେବାର ସମ୍ଭାବନା ରହିଛି?” “ବିଦ୍ରୋହର ନେତା ଆତ୍ମଗୋପନ କରି, ବିଶିଷ୍ଟ ନାଗରିକ ଓ ବ୍ୟବସାୟୀଙ୍କୁ ପ୍ରଭାବିତ କରୁଛନ୍ତି । ମଗଧ ରାଜକର୍ମଚାରୀଙ୍କ ଗୃହ ଲୁଟ୍ କରିବା ତଥା ଅଗ୍ନି ସଂଯୋଗ କରିବା ପରି କାର୍ଯ୍ୟ କରିବା ପାଇଁ ସାଧାରଣ ପ୍ରଜାଙ୍କୁ ଉତ୍ତେଜିତ କରାଉଛନ୍ତି । ଆମର କେତେଜଣ ସୈନିକଙ୍କୁ ପ୍ରଜା ହତ୍ୟା କରି ସାରିଲେଣି । ଦିନକୁ ଦିନ ଏହି ପରିସ୍ଥିତି ବିଷମ ହେବାକୁ ଯାଉଛି ।” ଏହା କହି କର୍ମଚାରୀ ବିଦ୍ରୋହର ଅବସ୍ଥାର ଏକ ଚିତ୍ର ଦେଲେ ।
“ହିଂସାତ୍ମକ ମାର୍ଗର ଉପଯୋଗ ଆରମ୍ଭ ହୋଇ ସାରିଛି । ତେଣୁ ଆଉ ବିଳମ୍ବ ହାନିକାରକ ହେବ । ନିଜର ଶକ୍ତି ମାଧ୍ୟମରେ ବିଦ୍ରୋହ ଦମନ କରିବା ଏକମାତ୍ର ସମାଧାନ ଅଟେ ।” ମହାରାଜଙ୍କୁ ସମ୍ବୋଧିତ କରି ପ୍ରଧାନମନ୍ତ୍ରୀ କହିଲେ, “ରାଜନ୍, ସେନାଧିପତିଙ୍କୁ ତକ୍ଷଶିଳା ଠାରେ ସାମରିକ କାର୍ଯ୍ୟାନୁଷ୍ଠାନ ପାଇଁ ଅବିଳମ୍ବେ ଆଦେଶ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତୁ ।”
