ନିଶା ଗରଜୁଥାଏ । ତୁହାକୁ ତୁହା ଶୀତଳ ପବନ ସାଙ୍ଗକୁ ଏଣେ ଝିପିଝିପି ବର୍ଷା ମଧ୍ୟ ହେଉଥାଏ । ଆଖପାଖର ବଣବୁଦା ଭିତରୁ ଭାସି ଆସୁଥାଏ ସାଇଁସାଇଁ ପବନ । ତା’ଉପରେ ପୁଣି ଘଡଘଡି ଓ ଶ୍ୱାନ ଶ୍ୱାପଦଙ୍କ ରଡି ସହିତ ମଝିରେ ମଝିରେ ଅଶରୀରୀ ମାନଙ୍କର ଅଟ୍ଟହାସ୍ୟ ଶୁଭୁଥାଏ । ତତ୍ସହିତ ଘନଘନ ବିଜୁଳି ଆଲୁଅରେ ଭୟାବହ ମୁହଁଟିମାନ ଦିଶି ଯାଉଥାଏ । କିନ୍ତୁ ରାଜା ବିକ୍ରମାର୍କ ତିଳେ ମଧ୍ୟ ବିଚଳିତ ବୋଧ ନକରି ପୁନର୍ବାର ସେହି ପ୍ରାଚୀନ ବୃକ୍ଷଟି ପାଖକୁ ଲେଉଟି ଆସିଲେ ଓ ବୃକ୍ଷାରୋହଣ କରି ଶବଟିକୁ ଉତାରି ଆଣିଲେ । ତେବେ ତାକୁ ସେ ନିଜ କାନ୍ଧରେ ପକାଇ ସେହି ଶୁନ୍ଶାନ ପଥ ଅତିକ୍ରମ କରିବାକୁ ଆରମ୍ଭ କରିବା ମାତ୍ରେ ଶବସ୍ଥିତ ବେତାଳ କହିଲା, “ରାଜନ୍, ତୁମକୁ ଏତେ କଷ୍ଟ କରିବାକୁ କିଏ କହିଲା? ଏପରି ବି ଲୋକ ଅଛନ୍ତି ଯିଏ ନିଜ ପୁଅ ବା ଶିଷ୍ୟର ଶକ୍ତି ସାମର୍ଥ୍ୟ ଉପରେ ସନ୍ଦେହ କରେ । ଏହି ବିଷୟରେ ମୁଁ ତୁମକୁ ସତ୍ୟବାନ୍ଙ୍କ କଥା ଶୁଣାଇବି, ମନ ଦେଇ ତାହା ତୁମେ ଶୁଣ, ଶୁଣିଲେ ତୁମ ଶ୍ରମଭାର ଲାଘବ ହେବ ।” ଏହାପରେ ସେ ବେତାଳ ଗପିଲା –

– ଚିତ୍ରଦୁର୍ଗ ନାମରେ ଏକ ଗ୍ରାମଟିଏ ଥିଲା । ସେଠାକାର ବାସିନ୍ଦାମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ସର୍ବଦା ଝଗଡା ଲାଗିଥାଏ । ଥରେ ସେ ଗ୍ରାମକୁ ସତ୍ୟବାନ୍ ନାମକ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଆସିଲେ । ସେ ଅଧାବୟସର ଲୋକ, ପୁଣି ଅତି ରୋଗା ଓ ଅସୁସ୍ଥ । ପାଖରେ ଯାଉଥିବା ଜଣେ ଲୋକକୁ ସେ ଡାକି ନିଜ କଥା କହିଲେ, କେଉଁଠି ରହିବାର ସୁବିଧା ହେବ ବୋଲି ପଚାରିବାରୁ ସେ ବ୍ୟକ୍ତିଟି କହିଲା, “କ୍ଷମା କର, ମୁଁ ଜଣେ ସାଧାରଣ ଗରିବ ଲୋକ, ମୁଁ ଏଠାରେ ସେଠାରେ କାମ କରି କିଛି ପଇସା କମାଏ, ରାତିରେ ଗଛତଳେ ଶୋଇଯାଏ । ତୁମେ ଏହି ଆଗରେ ଥିବା ରାସ୍ତାରେ ଚନ୍ଦ୍ରସେନାଙ୍କ ଘରକୁ ଯାଅ କିମ୍ବା ଆହୁରି ଆଗକୁ ଥିବା ଜଣେ ଧନୀ ସୂର୍ଯ୍ୟଦେବଙ୍କ ଘରକୁ ଯାଅ ।”

ଏଥୁଅନ୍ତେ ସତ୍ୟବାନ୍ ବହୁ କଷ୍ଟକରି ଗୋଟିଏ ବଡ ଘର ପାଖରେ ଯାଇ ପହଁଚି ତା’ର କବାଟ ବାଡେଇଲେ । ଘର ଖୋଲିବା ମାତ୍ରେ ସେ ପଚାରିଲେ, “କ’ଣ ଏହା ସୂର୍ଯ୍ୟଦେବଙ୍କ ଘର?” ଏକଥା ଶୁଣି ସେ ଗୃହକର୍ତ୍ତା ଲୋକଟି ହଠାତ୍ ଭୀଷଣଭାବେ ରାଗିଯାଇ କହିଲା, “ମୋ ନାମ ଚନ୍ଦ୍ରସେନା; ମୋ ଘରକୁ ଆସି ସୂର୍ଯ୍ୟଦେବର ନାମ କହିବାର କିଛି ବି ଅର୍ଥ ନାହିଁ । ତୁମେ ଏହି ଗାଁର ଲୋକ ନୁହଁ ବୋଲି ମୁଁ ଏଥର ତୁମକୁ କ୍ଷମା କରିଦେଲି । ଏବେ ତୁମେ ତୁମ ନିଜ ରାସ୍ତାରେ ଚାଲିଯାଅ ।”

ସତ୍ୟବାନ୍ ବହୁକଷ୍ଟ କରି ଅନୁନୟ ବିନୟ କରି ଚନ୍ଦ୍ରସେନାଙ୍କୁ ନିଜ ଦୁଃଖ କଥା ଶୁଣାଇବା ପରେ ସେ ଟିକିଏ ରହିବାକୁ ସ୍ଥାନ ମାଗିଲେ । କିନ୍ତୁ ଚନ୍ଦ୍ରସେନାଙ୍କର ରାଗ ଏବେ ସୁଧା ବି କମି ନଥାଏ, ଏଣୁ ସେ କହିଲେ, “ଦୁଇଟା ନାମ ମଧ୍ୟରୁ ତୁମେ ସୂର୍ଯ୍ୟଦେବର ନାମ ମନେରଖିଲ, ତେଣୁ ମୁଁ ତୁମକୁ କିଛି ହେଲେ ମଧ୍ୟ ସାହାଯ୍ୟ କରି ପାରିବି ନାହିଁ ।” ଏତିକି କହି ସେ ତାଙ୍କ ଘରର କବାଟ ସିଧା ବନ୍ଦ କରିଦେଲେ । ବିଚାରା ସତ୍ୟବାନ୍ ପୁଣି ରାସ୍ତା ପଚାରି ପଚାରି ଯାଇ ସୂର୍ଯ୍ୟଦେବଙ୍କ ଘରେ ପହଁଚି ତାଙ୍କୁ ସେ ନିଜ କଷ୍ଟକଥା କହିଲେ । ତହୁଁ ସୂର୍ଯ୍ୟଦେବ କହିଲେ, “ଏହି ଗ୍ରାମରେ ଯିଏ ପ୍ରଥମେ ଚନ୍ଦ୍ରସେନାର ଘରକୁ ଯାଏ ତାକୁ ଏଠାରେ କୌଣସି ବି ସ୍ଥାନ ମିଳେ ନାହିଁ ।”

ସତ୍ୟବାନ୍ ଏଥର ନିରୂପାୟ ହୋଇ ଅନ୍ୟ ଘର ମାନଙ୍କରେ ମଧ୍ୟ ଚେଷ୍ଟାକଲେ କିନ୍ତୁ ସେମାନେ କହିଲେ, “ଯାହାକୁ ଚନ୍ଦ୍ରସେନା ବା ସୂର୍ଯ୍ୟଦେବଙ୍କ ଘରେ ସ୍ଥାନ ମିଳିଲା ନାହିଁ, ତାକୁ ଆମ ଗ୍ରାମର ଅନ୍ୟ କେହି ବି ଆଶ୍ରୟ ଦେଇ ପାରିବ ନାହିଁ ।”

ସତ୍ୟବାନ୍ ଭାବିଲେ ଚିତ୍ରଦୁର୍ଗ ଗ୍ରାମ ଛାଡି ସେ ଅନ୍ୟ କେଉଁ ଗ୍ରାମକୁ ଯିବେ । ଅଧାବାଟରେ ବଡ ନିଃଶ୍ୱାସ କଷ୍ଟ ହେବାରୁ ସେ ଗଛମୂଳରେ ବସି ପଡି ଟିକେ ବିଶ୍ରାମ କଲେ । ସେ ଦେଖିଲେ ପ୍ରଥମ ବ୍ୟକ୍ତିଟି ଆସୁଛନ୍ତି । ତାଙ୍କୁ ଦେଖି ସେ କହିଲା, “ଭାଇ, ମୁଁ ଶୁଣିଲି ସୂର୍ଯ୍ୟଦେବ ବା ଚନ୍ଦ୍ରସେନା କେହି ବି ତୁମକୁ ସ୍ଥାନ ଦେଲେ ନାହିଁ, ଏଠାରେ ବସିଲେ ହୁଏତ କଥା ବଢିବ; ଯଦି ତୁମେ ନିହାତି ରୂପେ ବିଶ୍ରାମ କରିବାକୁ ଚାହଁ ତ ଗଛତଳେ ଯାଇ ବିଶ୍ରାମ କର ।”